Morgunblaðið - 23.10.2006, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 23. OKTÓBER 2006 35
menning
EITTHVAÐ er um það að leikhús-
áhugafólk og menningarvitar furði
sig á verkefnavali Leikfélags Reykja-
víkur þetta leikárið. Það er að sönnu
óvanalegt að jafn hátt hlutfall fyr-
irhugaðra sýninga séu verk sem áður
hafa sést hér á fjölum án þess að vera
óumdeild klassík. En þetta þarf vita-
skuld ekki að tákna ófrumleika eða
listrænan kveifarskap. Og sjálfum
þykir mér sérlega lofsvert þegar ís-
lensk verk eru tekin til alvarlegrar
endurskoðunar og bíð spenntur eftir
því að sjá hvernig tíminn hefur leikið
Dag vonar og söngleikinn Gretti, og
ekki síður hvaða tökum nýtt fólk tek-
ur þessi verk sem bæði þóttu spenn-
andi á sinni tíð.
Sama má segja um Amadeus, sem
fór mikla sigurför um heiminn árin
eftir frumsýninguna í London 1979.
Peter Shaffer var þá þegar mikils-
metinn og gríðarvinsæll höfundur,
sem hafði sérhæft sig í að koma alvar-
legu og oft næsta heimspekilegu efni
fyrir í alþýðlegum sviðsbúningi sem
sótti jöfnum höndum í smiðju hins vel
smíðaða stofuleikrits og epíska leik-
hússins hans Brechts. Shaffer málar
á stóra striga, spyr stórra spurninga
um stöðu mannsins í heiminum, um
trúarþörfina, snilligáfuna en þó eink-
um um þögn Guðs. Og hann kemur
efni sínu til skila með spennandi sög-
um, skýrri framsetningu og án þess
að fela sig bak við torræðni eða til-
raunamennsku. Framúrskarandi
handverksmaður, kannski meira
hrað- en djúpskreiður.
Amadeus er skýrt dæmi um list
Shaffers. Gamlar kjaftasögur um að-
draganda að dauða Mozarts verða
honum innblástur í verk um hinn
skyldurækna miðlungsmann Salieri,
sem þarf að bregðast við því áfalli
sem snilligáfan sem býr í hinum
óverðuga unglingi verður honum.
Hvernig getur Guð gengið framhjá
sínum dyggðuga þjóni og snert í hans
stað jafn óuppdreginn og orðljótan
náunga og Wolfgang þennan, sem
aukinheldur umgengst snilligáfu sína
eins og sjálfsagðan hlut? Svar Salieris
er að rifta þeim sáttmála sem hann
taldi sig hafa við almættið og helga
sig því að leggja stein í götu Mozarts,
og verða þannig óbeinn valdur að
ótímabærum dauða hans. Fánýtt að
sjálfsögðu, þar sem tónlistin lifir en
sú sem Salieri setti saman gleymdist.
Það verður að segjast eins og er að
Amadeus hefur ekki elst vel. Vera má
að þar spili inn í ósanngjarn en óum-
flýjanlegur samanburður við kvik-
myndaútgáfuna, en verkið virkar
þunglamalegt og óþarflega langt. Þá
er innbyggð þverstæða í form-
hugmynd verksins sem tekst a.m.k.
ekki að leysa farsællega í þessari sýn-
ingu. Salieri er bæði aðalpersóna
verksins, sá sem upplifir atburði þess
og mótast af þeim, og jafnframt sögu-
maður sem segir frá þessum sömu at-
burðum í endurliti með tilheyrandi
fjarlægð frá þeim.
Hilmir Snær Guðnason nær sterk-
ari tökum á sögumanninum en leik-
persónunni í þessari uppfærslu, og
sýningin rís hæst í flutningi hans á
mögnuðu eintalinu þar sem Salieri
segir Guði stríð á hendur fyrir svik
hans við þjón sinn. Í blábyrjun heyrði
ég reyndar ekki betur en það eimdi
örlítið eftir af þýska hreimnum úr Ég
er mín eigin kona í máli Hilmis, en
það hvarf nú fljótt sem betur fer.
Hins vegar þótti mér grunntúlkunin á
persónunni, lögnin, ekki vera nógu
hugsuð. Salieri er hér frá byrjun lýst
sem frekar grunnhyggnum og hé-
gómlegum manni, ekki því dygg-
ðatrölli sem umhverfist í andstæðu
sína. Dæmi: Þegar Salieri afræður að
neyða Konstönsu konu Mozarts til að
ljá sér blíðu sína var ekki annað að sjá
á lögn senunnar en þar færi alvanur
flagari, sem hann á ekki að vera. Mér
þykir sem Stefán Baldursson hefði
átt að gefa aðalleikaranum sínum
færi á meira ferðalagi en hér er boðið
upp á.
Tveir nýliðar fást við hin stóru
hlutverkin tvö. Víðir Guðmundsson
gerir margt fallega í hlutverki Moz-
arts, sérstaklega í síðari hlutanum
þegar halla tekur undan fæti heilsu-
fars- og fjárhagslega. Frá fyrstu tíð
hefur það reynst leikurum sem glíma
við þetta hlutverk erfitt að sannfæra
leikhúsgesti um að þessi óþekkt-
arormur með smábarnahúmorinn sé
höfundur tónlistarinnar óviðjafn-
anlegu, en það tekst Víði. Ég átta mig
hins vegar ekki alveg á hvort stífnin í
hreyfingum hans framanaf var hluti
af persónusköpuninni eða stafaði af
óöryggi, en hvort heldur sem er þá
var mér truflun af henni.
Birgitta Birgisdóttir þótti mér
sannfærandi Konstansa, með sterka
nærveru og fallega innlifun. Sam-
leikur þessara þriggja var heilt yfir
prýðilegur.
Ellert A. Ingimundarson gerði
hreinræktaða skopfígúru úr keis-
aranum, og ekkert nema gott um það
að segja. Hirðmennirnir allir voru
líka fremur skrípalegir, og það var
einna helst Theodór Júlíusson í hlut-
verki hins hjartagóða og þolinmóða
frímúrara Van Swieten sem náði að
skapa fullgilda persónu.
Leikmynd Þórunnar S. Þorgríms-
dóttur er þénug fyrir þetta flókna
verk sem gerist á ótal stöðum þar
sem hver senan flæðir inn í aðra, og
staðsetningar og flæði sýningarinnar
er myndrænt og kraftmikið hjá Stef-
áni. Um áferð, litaskala og efnisval í
leikmynd er ég ekki eins viss, hún
minnti að þessu leyti stundum
óþyrmilega á sviðsmynd úr Evr-
óvisjón-forkeppni um miðjan níunda
áratuginn. Búningar eru klassískir,
en heldur þótti mér hinn frómi guðs-
maður Salieri vera mikill sund-
urgerðarmaður hér.
Amadeus er ekki snilldarverk,
hvorki leikritið sjálft né þessi upp-
færsla. En það er þrátt fyrir allt for-
vitnileg saga sem fjallar um mik-
ilvæga hluti á aðgengilegan hátt, sögð
af flinku fólki með öllum leikhúsmeð-
ulunum. Ég er ekki viss um að leik-
ritið hafi verðskuldað þessa endur-
skoðun, en vitaskuld var aðeins ein
leið fær til að ganga úr skugga um
það.
Verndardýrlingur
meðalmennskunnar
LEIKLIST
Borgarleikhúsið – Leikfélag
Reykjavíkur
Höfundur: Peter Shaffer, þýðing: Val-
garður Egilsson og Katrín Fjeldsted.
Leikstjóri: Stefán Baldursson, leikmynd:
Þórunn Sigríður Þorgrímsdóttir, bún-
ingar: Helga I. Stefánsdóttir, lýsing: Hall-
dór Örn Óskarson, hljóð: Ólafur Örn Thor-
oddsen, leikgervi: Sigríður Rósa
Bjarnadóttir.
Leikendur: Birgitta Birgisdóttir, Ellert A.
Ingimundarson, Gunnar Hansson, Halldór
Gylfason, Hilmir Snær Guðnason, Jó-
hanna Vigdís Arnardóttir, Orri Huginn
Ágústsson, Pétur Einarsson, Sigrún Edda
Björnsdóttir, Theódór Júlíusson ogVíðir
Guðmundsson.
Borgarleikhúsinu 21. október 2006.
AMADEUS
Þorgeir Tryggvason
Morgunblaðið/Ómar
Amadeus Shaffer málar á stóra striga, spyr stórra spurninga um stöðu mannsins í heiminum, um trúarþörfina, snilligáfuna en þó einkum um þögn Guðs.
AÐ FAGNA hausti gæti virzt í
meira lagi ófýlupokalegt og jafnvel
andíslenzkt. Samt var það yfirskrift
tónleika hins sex ára gamla Óp-
erukórs Hafnarfjarðar í menning-
armiðstöð bæjarins á miðvikudags-
kvöld og raunar orð að sönnu, því
sönggleði hins 53 manna kórs
reyndist næsta smitandi. Og þó að
fæstir söngfélaga væru lengur í
þeim unglambaflokki sem nú þykir
meðal frumatriða í ríkjandi æsku-
dýrkun, og jafnvægi kynja þaðan af
síður skárra en algengt er í dag
með blönduðum kórum (t.d. aðeins
8 tenórar á móti 24 í sópran, er
framkallaði stundum heyranlegan
rembing í minnihlutanum), þá bætti
téð sönggleði, ásamt kraftmiklum
og safaríkum samhljómi, talsvert úr
skák.
Af hefðbundinni rómantískri dag-
skrá að vera var lagavalið fjölbreytt
og átti Jón Ásgeirsson flest atriði
innlenda hlutans – Hjá lygnri móðu,
Fyrirlátið mér úr Galdra-Lofti og
valsinn Blómarósir. Fyrsta lag
kvöldsins, Tveir fuglar e. Sigvalda
Snæ Kaldalóns, virtist eiga svolítið
sammerkt með brezkum dæg-
urlögum Seinni heimsstyrjaldar en
bar þó að mínu viti af Höfðingja
smiðjunnar Björgvins Þ. Valdi-
marssonar, þó að perla Karls O.
Runólfssonar, Í fjarlægð, risi lang-
hæst úr þeim þrenningi þrátt fyrir
heldur sykraða kórundirsöngs-
útgáfu.
Einsöngvarar voru allir innan
raða kórfélaga og skein þar bjartast
sendivænn barýton Kjartans Ólafs-
sonar (Í fjarlægð). Helga Magn-
úsdóttir (Hjá lygnri móðu) og Björn
Björnsson (Höfðingi smiðjunnar)
stóðu sig einnig prýðilega og ekki
sízt þær Jóhanna Ósk Valsdóttir og
Margrét Grétarsdóttir í Bát-
söngsdúett Offenbachs úr Ævintýr-
um Hoffmanns. Hins vegar virtist
Jóhann Kristjánsson full snemma á
ferð með kóreinsöngsfrumraun sína
í Vín borg minna drauma, enda
röddin of óskóluð að svo komnu.
Ítalskar óperur og þýzkar óper-
ettur voru í forgrunni að íslenzka
hlutanum loknum, fyrst með óþarft
sjaldheyrða kvennakórnum O
Pastorelle úr Giordano Chéniers.
Patria oppressa! úr Macbeth Verdis
var fremur þunglamalegur, en aftur
á móti sópaði hressilega að Gli ar-
redi festivi úr Nabucco. Syrpan úr
Meyjarskemmu Schuberts í útsetn-
ingu Þuríðar Pálsdóttur var sann-
kallaður úrvalsblómavöndur, og
Dónárvals J. Strauss skorti aðeins
hin erkitýpísku framhægu <fi-
>accelerandi<fn> til að ná ekta
Vínarsveiflu. Prentdagskrá lauk
með fýrugum Inngöngumars úr Sí-
gaunabaróninum, og auðvitað linnti
fyrst uppklappslátum eftir Húrra-
kórinn úr Czardasfurstynjunni og
stappvænan Radetzky-marsinn við
að vanda traustan undirleik Peters
Máté.
Smitandi
haust-
fagnaður
TÓNLIST
Hafnarborg -
Kórtónleikar
Stjórnandi: Elín Ósk Óskarsdóttir. Peter
Máté píanó. Miðvikudaginn 18. október
kl. 20.
Haustfagnaður Óperukórs Hafnarfjarðar
Ríkarður Ö. Pálsson