Morgunblaðið - 07.12.2006, Blaðsíða 50

|fimmtudagur|7. 12. 2006| mbl.is
staðurstund
Strengjasveitin amiina er ný-
komin úr tónleikaferðalagi um
Evrópu og Bandaríkin en spilar
á Íslandi í kvöld. » 52
tónlist
Bergþóra Jónsdóttir fjallar um
tónleikahald á aðventu og veltir
því fyrir sér hvort markaðurinn
sé mettur. » 53
af listum
Þrettán efstu plötur Tónlistans
eru íslenskar og aðeins fimm
erlendar eru á meðal þeirra
efstu þrjátíu. » 52
tónlistinn
Helga Þórey Jónsdóttir var
mjög hrifin af tónleikum evr-
ópsku dívanna og gefur þeim
fjórar stjörnur. » 55
gagnrýni
Eddie Murphy og Mel B eru
hætt saman, og sömuleiðis
Jennifer Aniston og Vince
Vaughn. » 63
fólk
Eftir Bergþóru Jónsdóttur
begga@mbl.is
Þ
að er farið að kalla allar
söngkonur dívur, hvort
sem þær hafa komið ná-
lægt óperusöng eða
ekki. Ég sit hugsi í setu-
stofunni á Hótel Sögu, bíð eftir við-
mælanda mínum, Denyce Graves,
sem er væntanleg á hverri stundu,
en hún á að syngja á tvennum tón-
leikum með Sinfóníuhljómsveit Ís-
lands, í kvöld og á laugardag í stað
Jessye Norman sem forfallaðist. De-
nyce Graves er díva, er mér sagt, en
ég þekki nánast ekkert til hennar;
veit bara að það var hún sem fékk
það sem ég get ímyndað mér að hafi
verið óbærilega erfitt hlutverk; að
hugga heiminn með söng eftir árás-
ina á tvíburaturnana í New York 11.
september 2001. Það var hún sem
var valin til að syngja við opinbera
minningarathöfn um þá sem fórust.
Hún gengur í salinn, hávaxin og
tíguleg í fasi og – satt best að segja –
óhemjufögur. Spurning hvort svo-
leiðis lýsingar séu liðnar á prenti nú
til dags. Hún hefur glæsta áru, en
líka fyrirboða og fylgju. Fyrirboðinn
er tveggja ára stelpuskottið, sem er
umsvifalaust búin að hlaupa uppi öll
skúmaskot forsalarins á Sögu og
heilsa öllum innvirðulega að amer-
ískum sið, og fylgjan er amman, sem
eltir með orðunum: „Ella dear!“
Dívan tékkar sig inn og spjallar
við tónleikastjóra Sinfó, fer með
ferðatöskurnar sex inn á herbergið
sitt, en segir mér að að því búnu fái
ég allan hennar tíma. Þær eru ekki
allar með tiktúrur dívurnar.
„Ég veit ekkert við hverju ég á að
búast hér,“ segir Denyce Graves
þegar hún er sest í rauða stólinn á
móti mér. „Ég set mér það auðvitað
að leggja mig eins vel fram og ég
mögulega get. Ég vona bara að fólk
njóti þess sem ég hef fram að færa.
Ég hlakka til að heyra í hljómsveit-
inni og kynnast hljómsveitarstjór-
anum og íslenskum áheyrendum. Í
mínum huga snýst þetta allt um það
að deila með fólki ást á tónlistinni.“
Evrópsk eða amerísk?
Ég asnast til að fara að tala um
það að við hérna megin Atlantshafs-
ins þekkjum hana lítið, og bið hana
að segja mér af sínum högum, ferli,
velgengni, frægð. Þá kemur auðvit-
að á daginn – og mér í koll um leið,
að þótt hún hafi að mestu gert garð-
inn frægan í heimalandi sínu síðasta
áratuginn, þá hófst söngævintýri
hennar í Evrópu árið 1989.
„Ertu galin? Þetta er bráðfyndið,“
segir hún og hlær þannig að ég finn
að hún svolítið hissa á fáfræði minni.
„Upphaf ferils míns var algjörlega
bundið Evrópu, og það svo rækilega,
að þegar ég fór að syngja meira
heima, fyrir um átta árum, þá kallaði
fólk mig evrópska söngkonu. Núna
þegar ég er farin að halla mér meira
að Evrópu aftur, þá er ég amerísk
söngkona. Í mínum huga er ég fyrst
og fremst listamaður – söngkona,
sem nýtur þess að syngja – ét voila!“
segir hún með frönskum stæl.
Upplifi sjálfa mig sem mig
Ég má til með að forvitnast frekar
um þessar hnattfræðilegu skilgrein-
ingar á söngkonum.
„Það eru ýmsir sem halda þessu
fram sem heilögum sannleika, en ég
er ekki viss um að ég gæti nokkurn
tíma fallist á hann. Það er sagt að
amerískir söngvarar séu mjög ná-
kvæmir og syngi allt eftir bókinni, á
meðan evrópskir söngvarar leggi
meira upp úr persónulegum stíl.
Finnst þér þetta ekki rosaleg alhæf-
ing?“ Auðvitað er ég sammála De-
nyce Graves, þótt ef til vill leynist
örlítið sannleikskorn í kenningunni.
„Ég á erfitt með að setja mig inn í
svona skilgreiningar. Ég upplifi
sjálfa mig sem mig. Ég er drama-
tískur messósópran, og þótt það sé
alltaf sagt að ég sé þekktust fyrir
túlkun mína á Carmen og Dalílu, þá
hef ég sungið svo margt, margt
fleira sem mér hefur ekki þótt neitt
minna til koma. Í vetur hef ég til
dæmis verið að syngja Júdit í Kast-
ala Bláskeggs [eftir Bartók]. Síðustu
misserin hef ég líka verið að syngja
titilhlutverkið í nýrri óperu, Marg-
aret Garner, eftir Richard Dani-
elpour og Toni Morrison. Sú ópera
var samin fyrir mig. Margaret Gar-
ner hefur verið feiknavel tekið, og ég
hef verið að syngja hlutverkið víða
að undanförnu. Svo hef ég líka verið
að syngja í Il trovatore, Amneris í
Aídu, enga Ebolí ennþá, [í Don
Carlo], en vonandi verður það fljót-
lega; Charlotte í Werther hef ég
sungið oft og mörgum sinnum, Nik-
laus í Ævintýrum Hoffmanns, Or-
feus, og margt, margt fleira. Ég
botna ekkert í því af hverju nafn
mitt er alltaf tengt við Carmen, því
það er svo margt annað sem mér
hefur verið kært. Kannski er það
bara vegna þess hvað Carmen er
vinsæl ópera, og það er hægt að
stóla á að það er verið að sýna hana
nánast alls staðar í heiminum á
hverju ári, og hún fær mikla kynn-
ingu. Það er meira að segja langt
síðan ég hef sungið Carmen og syng
hana ekki aftur fyrr en næsta sumar
í Aþenu. Það er einhvern veginn bú-
ið að stimpla feril minn svo rækilega
með Carmen, hvort sem mér líkar
betur eða verr. Og enn annað; ég er
ekki einu sinni fyrst og fremst óp-
erusöngkona, því ég syng miklu
meira á tónleikum en á óperusviði.
Ljóðasöngur er mér til dæmis mjög
kær og svo margt annað.“
Margaret Garner er hrá
Það er augljóslega ekki sígaunak-
vendið kvika sem stendur næst
hjarta Denyce Graves af öllum þeim
miklu kvenkostum, stássmeyjum og
gyðjum sem prýða óperubókmennt-
irnar; það er augljóst að það er per-
sónan sem sköpuð var fyrir óminn af
hennar eigin rödd. Það er auðvitað
ekki hvaða óperusöngkona sem er
sem fær heila óperu samda fyrir sína
rödd. Margaret Garner á stærra
pláss í huga viðmælanda míns en sí-
gaunastúlkan í vindlaverksmiðjunni,
og án þess að ég þurfi að hafa fyrir
því að spyrja, er hún komin á flug.
„Þetta er gríðarlega persónulegt
hlutverk fyrir mig. Sagan er líka
sönn og fjallar um lífsreynslu banda-
rískrar konu af afrískum uppruna
sem lifir á tímum þrælahalds – og
lýsir því hvernig hún braust úr þræl-
dómi til frelsis. Sagan og hlutverkið
rista dýpra í mitt hjarta vegna þess
að það er amerísk saga og snertir
alla sem á hana hlýða. Það er allt
annað fyrir mig að syngja þetta hlut-
verk en til dæmis gyðjur evrópskrar
goðafræði. Það er svo auðvelt að fela
sig bak við þær; setja upp slæðuna
og verða sú persóna. Margaret Gar-
ner er hrá og tilfinningarnar kvik-
naktar. Það besta er hvað óperan
hefur átt mikilli velgengni að fagna
og hvað hún snertir fólk djúpt. Tón-
listin er guðdómleg; mjög melódísk
og nær greiðlega til fólks. Ég vildi
óska að Margaret Garner fengi full-
kominn byr undir báða vængi svo
hún verði í tímans rás skráð á spjöld
sögunnar sem ein af okkar bestu óp-
erum. Hún verðskuldar það.
Fyrir sjálfa mig var það mikill
ábyrgðarhluti að takast á við hana.
Venjulega þegar ég sest niður til að
læra hlutverk, er ég uppnumin af því
að eitthvert löngu dáið tónskáld
skuli virkilega hafa sest niður og
skapað dásamlega tónlist sem ég fæ
svo tækifæri til að miðla. En ég
þekki Richard Danielpour. Við stóð-
um hlið við hlið á ground zero,
grunni tvíburaturnanna í New York,
og gengum saman í gegnum sköp-
unarferli þessa verks. Hann lagði sig
fram við að koma og hlusta á mig í
óperuhúsum hér og þar til að læra á
litbrigði og möguleika raddarinnar
minnar. Við gengum í gegnum gleði
og sorg á þeim fimm árum sem það
tók hann að semja óperuna og at-
burðirnir hræðilegu sem urðu í
miðju sköpunarferlinu og saga
Margaret Garner fylltu mig lotn-
ingu, virðingu og æðruleysi gagn-
vart dauðanum og þjáningu fólks.
Ég met líka alla þá vinnu sem tón-
skáldið og gimsteinninn okkar hún
Toni Morrison lögðu í að skapa
þennan minnisvarða um frelsið. Ég
fann mjög til ábyrgðar minnar gagn-
vart þessu öllu saman, en gleðin sem
fylgdi sköpunarferlinu var mikil.“
Steig út úr sjálfinu og söng
Ég stend frammi fyrir því, að De-
nyce Graves hefur tekið ráðin af mér
í þessu viðtali; – allt sem ég ætlaði að
spyrja hana um er farið fyrir bí;
þetta er það sem hana langaði að
tala um. Ég veit vel að á tónleik-
unum hér mun hún syngja flott at-
riði úr öllum flottustu óperum heims
– það verður enginn svikinn af þeirri
efnisskrá, en í ljósi þess hvað henni
er hjartkært að miðla sögum af sinni
óperu, sínu fólki og glímunni fyrir
frelsi, get ég ekki annað en spurt
hana hvernig glíman hafi verið við
það stóra hlutverk að hugga heiminn
með söng, að viðstöddum valda-
mestu mönnum heims, andspænis
örlögum landa sinna 11. september.
„Ég var stolt af því að eiga eitt-
hvað að gefa á þessum degi, þegar
svo mikið var tekið frá okkur. Stað-
reyndin er nú samt sú, að hörm-
ungar sem þessar gerast á hverjum
degi og við tökum ekki eftir þeim.
En fyrir okkur Bandaríkjamenn var
þetta nýtt og áfallið var gríðarlegt.
En söngur minn við minning-
arathöfnina snerist ekki um mig.
Mitt hlutverk var að fjarlægja sjálfa
mig frá þeirri staðreynd að mér var
boðið að syngja þarna, og hleypa
hljóðfærinu mínu, röddinni minni að.
Ég einbeitti mér að því að söngur
minn væri fyrst og fremst miðill
styrks og kærleika, fegurðar og
huggunar. Einhvern veginn tókst
mér að sjá mig og heyra mig eins og
ég stæði utan við sjálfið; því ég
þurfti rétt eins og aðrir á huggun
tónlistarinnar að halda. Ég var mér
fullkomlega meðvitandi um hve mik-
ilvægt þetta augnablik var. Það
snerist að engu leyti um mig eða til-
finningar mínar þá, það snerist að
öllu leyti um mátt tónlistarinnar til
að hugga og sefa og gefa von. Í þeim
mikla harmleik og á þeirri stundu
var tónlistin afl sem gat tjáð allt það
sem enginn hefði getað fært í orð.“
Snerist um mátt tónlistarinnar
til að hugga, sefa og gefa von
Morgunblaðið/Golli
Díva „Finnst þér þetta ekki rosaleg alhæfing?“