Morgunblaðið - 15.04.2007, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 15. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
ÍRAKAR Á BARMI ÖRVÆNTINGAR
menn ýmiss konar. Írak er með
þessu svipt sínu frambærilegasta
fólki, fólkinu sem þarf að vera til
staðar eigi nokkurn tímann að takast
að reisa úr rústum stríðs lífvænlegt
samfélag.
Ríka fólkið fór fyrst
Vandamál írösku flóttamannanna
hafa að mörgu leyti verið hulin sjón-
um og kastljós alþjóðlegra fjölmiðla
hefur ekki verið á þeim, svo nokkru
nemi. Ástæðan er sennilega sú að
Írakar í Sýrlandi og Jórdaníu búa
ekki í flóttamannabúðum, heldur
hafa horfið inn í fjöldann, að svo
miklu leyti sem það er hægt; þeir
hafa til dæmis leigt sér húsnæði og
sumir hafa getað fundið einhverja
vinnu og sent börn sín í skóla.
Jafnframt hefur það skekkt sjón-
arhornið að þessir fólksflutningar
hófust sem flótti ríkra Íraka sem yf-
irgáfu land sitt í leiguflugvélum eða
fínustu drossíum.
Fyrstir til að flýja Írak og halda
yfir til Amman voru nefnilega þeir
sem tilheyrt höfðu embættis-
mannakerfinu undir Saddam Huss-
ein og sáu í hendi sér að lífið myndi
verða þeim erfitt eftir fall harðstjór-
ans. Þessir menn áttu peninga og
gátu keypt sér fasteign er þeir komu
yfir til Amman, fjárfest í iðnaði og
verslun. Jórdönsk stjórnvöld tóku
þessum mönnum vel, jafnvel þó að al-
menningur í landinu fyndi strax fyrir
komu þeirra, því að vitaskuld olli hún
því að verð fasteigna hækkaði og
verðlag almennt.
Má líklega áætla að um fjórðungur
Írakanna, sem sest hafa að í Jórd-
aníu, hafi nokkuð umleikis og við-
komandi hafa fyrir vikið – og kannski
líka á grundvelli gamalla tengsla við
jórdanska embættismenn – getað út-
vegað sér öll tilskilin dvalar- og at-
vinnuleyfi.
Í seinni tíð eru Írakarnir sem flýja
til nágrannalandanna þó ekki efna-
fólk, eins og ég komst að raun um í
Amman. Þetta er fólk sem seldi eigur
sínar – ef sá möguleiki var fyrir
hendi – til að lifa af í útlandinu; en
þeir peningar fara hins vegar fljótt
þegar menn þurfa að sjá stórum fjöl-
skyldum farborða en geta ekki unnið.
Er óhætt að segja að allir Írakanna
sem ég hitti að máli búi við umtals-
verða neyð. Og það sem verra er:
þetta fólk er oftast réttindalaust í
Jórdaníu, gjarnan án dvalarleyfis.
Fæstir eiga gilt vegabréf, sem er sér-
stakt vandamál út af fyrir sig því að
vilji menn reyna að komast annað,
t.d. sækja um hæli í einhverju Evr-
ópulandi, verða þeir auðvitað að eiga
vegabréf.
Fæstir telja sig geta snúið aftur til
Íraks. Vanmáttarkenndin þjakar
þetta fólk, óttinn við framtíð sem
ekkert hefur að geyma nema frekari
eymd og volæði, vergang og vanda-
mál; en jafnframt þjást margir af
söknuði eftir fósturjörð og fortíð sem
þeim er horfin að eilífu.
Jórdönum vandi á höndum
Ekki er ástæða til að gera lítið úr
því að stjórnvöld í Jórdaníu og Sýr-
landi hafa sýnt velvilja með því að
hleypa þessum mikla fjölda Íraka inn
fyrir landamæri sín.
Jórdönsk yfirvöld hafa þó kosið að
bregðast ekki sérstaklega við vanda
Írakanna; virðast raunar illa vita
hvað þau eiga til bragðs að taka sem
þýðir að öll viðbrögð eru tilvilj-
anakennd og ómarkviss.
Engum dylst að jórdönsk yfirvöld
standa frammi fyrir erfiðum vanda
og ráðleysi þeirra er á margan hátt
skiljanlegt. Aðeins um fimm milljónir
manna búa í Jórdaníu og eðlilegt að
þegar hundruð þúsunda Íraka
streyma inn í landið hrikti í stoðum
samfélagsins.
Þá ber að gæta að því að Jórdanar
eiga nú þegar við erfiðleika að etja
sem tengjast palestínska flóttafólk-
inu sem býr í landinu í hundraða þús-
unda tali í kjölfar hernaðarátaka
1948 og sem enginn gerði ráð fyrir að
yrði svo þaulsetið. Jórdanar óttast að
aðstæður þróist þannig að „gest-
irnir“ frá Írak snúi ekki heldur aftur
til síns heima, eins og allt fram á síð-
ustu mánuði hefur verið gert ráð fyr-
ir að þeir gerðu, heldur neyðist til að
vera í Jórdaníu til frambúðar líkt og
Palestínumennirnir. Áframhald-
A
llir Írakar í Jórdaníu hafa
sögu að segja en engar tvær
sögur eru eins.
Suhyla Oda’a Khazad var
ekki að flýja ofbeldið í Írak þegar
hún kom til Amman fyrir ári heldur
var meiningin að fara í læknisrann-
sókn. Hún hefur hins vegar ekki enn
snúið heim enda sýndu rannsóknir
að hún var með brjóstakrabbamein.
Jórdönsk yfirvöld veittu henni dval-
arleyfi til að leggjast undir hnífinn
og í kjölfarið undirgangast lyfja-
meðferð en það er til marks um
harðnandi afstöðu þeirra til íraska
flóttafólksins að dvalarleyfið gildir
aðeins til mánaðar í senn.
Fareed Khazad, eiginmaður Su-
hylu, kom yfir til Amman fyrir fimm
mánuðum til að vera með konu sinni.
Dvalarleyfi hans er runnið út fyrir
nokkru og Fareed þarf því að borga
sekt upp á 1½ dínar á dag. Þau eru
einu Írakarnir sem ég hitti í heim-
sókninni til Amman sem yfirhöfuð
hafa orð á þessari sekt; ljóst er að
flestir Írakar geta með engu móti
staðið skil á þessum greiðslum og
kjósa fremur að fara í felur.
En þau Fareed og Suhyla geta
auðvitað ekki farið í felur á meðan
Suhyla er enn í læknismeðferð.
Hvað tekur við í framhaldinu vita
þau ekki. Þau þurftu að selja húsið
sitt í Bagdad til að hafa efni á lækn-
ismeðferð Suhylu og einmitt þegar
þau ættu að geta verið að setjast í
helgan stein ríkir því alger óvissa
um framtíðina: hvorugt getur unnið
í Jórdaníu og heima bíður þeirra
ekkert nema eymd og volæði.
Frænka Suhylu, Hana, hefur skot-
ið skjólshúsi yfir þau hjón en hún
hefur búið í Amman í níu ár. Ég hitti
þau á heimili Hönu í Sweilieh-hverfi
sem er alveg austast í borginni.
Þau Suhyla og Fareed eru líklega
á milli sextugs og sjötugs, þetta er
sómakært millistéttarfólk frá Bag-
dad sem á erfitt með að festa svefn á
kvöldin. Sonurinn Mohammed Fa-
reed er nefnilega á flótta heima í
Bagdad og þau óttast um líf hans.
Suhyla er ráðalaus, spyr mig
hvort ég geti ekki gert eitthvað fyrir
þau, hjálpað syni þeirra. Hann er 27
ára, giftur með tveggja ára son. Í
vetur gerði hann tilraun til að flýja
Írak, beið þrjá daga á landamær-
unum að Jórdaníu en var svo vísað
frá. „Ég vona bara að hann deyi
ekki,“ segir Fareed um son sinn. Þau
hjónin segjast hugsa til hans öllum
stundum, áhyggjurnar hafa farið illa
með þau.
„Við erum súnnítar en okkur líkar
ekki spurningin,“ segir Hana þegar
ég spyr um trúdeild þeirra. „Það er
nýtilkomið að vandamál komi upp
milli súnníta og sjíta.“
En hvort sem það er rétt eður ei,
að áður fyrr hafi aldrei borið á vand-
ræðum í samskiptum súnníta og sjíta
í Írak er staðreyndin sú að nú geisar
borgarastríð, hildarleikur af allra
ljótustu gerð þar sem þjóðern-
ishreinsanir eru stundaðar grimmt
og hroðaleg ódæði framin.
Sagan sem þau segja mér af Mo-
hammed Fareed er kunnugleg.
Hann er á flótta undan dauðasveit-
um sjíta í Bagdad, staldrar aldrei
lengi við á hverjum stað. Þau bjuggu
í Palestínustræti, þar var blandað
hverfi en vígasveitir sjíta hafa verið
smám saman að hrekja súnníta á
brott. Ungir menn eins og Moham-
med eru sérstakt skotmark, þess
vegna verða þeir að vera í felum.
Lögreglan bankar líka upp á, tek-
ur þátt í hreinsununum, engin leið er
að gera greinarmun á dauðasveitum
og lögreglunni.
Gestgjafi okkar, Hana, grípur
frammí og segir að tveir frændur
þeirra hafi verið teknir af dauða-
sveitum sjíta. „Við bíðum þess að
vita örlög þeirra. Eftir að annar
þeirra var tekinn hringdu ódæð-
ismennirnir úr hans farsíma og
sögðu okkur hvert við gætum sótt
líkið af honum,“ segir hún og kemst í
mikið uppnám. „En við fundum hann
ekki þar. Það er erfitt að þekkja lík
manna, þeir hafa sætt pyntingum,
lík þeirra jafnvel verið brennd.“
Fareed er vel að sér um heims-
málin en hefur ákveðnar skoðanir á
málunum. Hann stýrði áður betr-
unarhæli fyrir unglinga.
Fareed trúir því að markmið
Bandaríkjamanna hafi verið einmitt
þetta: að sjá Íraka berjast innbyrðis.
Að það búi að baki samsæri um að
leggja Írak í rúst.
„Hvers vegna hefðu Bandaríkja-
menn annars skilið öll landamæri
Íraks eftir opin þegar þeir tóku völd-
in í landinu, í stað þess að verja þau?
Með því að skilja þau eftir opin
buðu þeir illmennum að koma frá
nágrannalöndunum; en allir vita að
þar hefur Írak átt marga óvini, s.s. í
S-Arabíu, Íran og Sýrlandi.“
Fareed segir samsærið hafa geng-
ið upp: ekki aðeins berist súnnítar
og sjítar nú á banaspjót heldur berj-
ist súnnítar í Ramadi í vesturhlut-
anum nú jafnvel innbyrðis.
Fareed er nógu gamall til að
muna tímana fyrir Saddam. Ég spyr
hann hvaða tímabil sé í minningunni
það besta sem hann hafi upplifað á
langri ævi. „Áttundi áratugurinn,“
svarar hann. „Árið 1972 var olíu-
framleiðslan þjóðnýtt. Þetta þýddi
að hagur landsmanna allra batnaði
mjög. Og það voru engin átök, þetta
voru friðsamlegir tímar. Allt þar til
stríðið við Íran hófst 1980.“
ÁTTUNDI ÁRATUG-
URINN VAR GÓÐUR
Landflótta Hana hefur búið í Jórdaníu. Hún skaut skjólshúsi yfir frænku
sína, Suhylu Oda’a Khazad og mann hennar, Fareed Khazad.
Í
lítilli kjallaraíbúð í austurhluta Amman hitti
ég konu sem þar býr með fimm börnum sín-
um og örvæntir um framtíðina. Hún vill fyr-
ir enga muni að ég láti nafns hennar getið,
segist nýverið hafa verið yfirheyrð af jórdönsku
leyniþjónustunni og óttast að henni yrði refsað
fyrir að tala opinskátt um þá reynslu.
Íbúð konunnar, sem ég kalla Aminu, er fátæk-
leg og stæk klóaklykt leikur um vitin.
Amina er í hópi þeirra Íraka sem flúðu land
sitt í valdatíð Saddams Husseins, hún hefur ver-
ið í Jórdaníu í sjö ár. Jórdönsk yfirvöld sýndu á
sínum tíma talsverðan velvilja í garð þeirra
250.000 Íraka sem flúðu land í stjórnartíð Sadd-
ams, leyfðu þeim að halda til í Amman án þess
að reglum um dvalarleyfi væri framfylgt. Á
þessu hefur orðið breyting síðustu mánuði, nú
er reglunum framfylgt í æ ríkari mæli og manni
Aminu var vísað úr landi 2005.
Hún segist ekkert vita hvar hann sé, heyrði
síðast í honum fyrir tíu dögum. Hann var þá
staddur í nágrenni Kirkuk.
Amina er fædd 1961 en lítur út fyrir að vera
eldri. Hún grætur ítrekað, er að bugast undan
erfiðleikunum sem við henni blasa. Hún þjáist af
of háum blóðþrýstingi, óttast að fá hjartaáfall
og deyja frá börnum og búi. „Ég get þetta ekki
lengur, ég er að gefast upp,“ segir hún og það
er örvæntingartónn í rödd hennar. „Þú verður
að hjálpa mér, ég verð að fá hjálp.“
Amina segir þau sæta ofsóknum í Jórdaníu
sökum þess að þau séu sjítar. Ráðandi öfl í Jórd-
aníu séu súnní-arabar, andúð þeirra á Írökunum
í landinu hafi aukist mjög þegar sjítastjórnin í
Bagdad tók Saddam af lífi fyrir síðustu áramót.
„Ég óttast meira um börn mín hér í Jórdaníu
núorðið en bónda minn í Írak. Jórdanska leyni-
þjónustan hefur verið að spyrjast fyrir um mig
og ég óttast að þeir áreiti börnin mín. Þeir vita
af mér og hlusta á símtöl mín og því þori ég
varla að heyra í bónda mínum í síma,“ segir Am-
ina.
Hún hefur setið í ráðgjafarnefnd fyrir þekkt
alþjóðleg hjálparsamtök sem ekki verða nefnd
hér. Jórdanska leyniþjónustan vildi vita allt um
starf hennar þar er hún tók hana fyrir nýverið,
menn vildu vita hverjir hefðu setið fundi með
henni og um hvað hefði verið rætt.
Amina var jafnframt spurð ítrekað að því
hvers vegna hún færi ekki oftar í moskuna en
raun bæri vitni. „Ég sagði þeim að ég gegndi
hlutverki bæði föður og móður og ætti ekki auð-
velt með að fara oft í mosku,“ segir hún kjökr-
andi. Hún segir að haft hafi verið í hótunum við
hana, henni sagt að hafa hugfast að eitthvað
slæmt gæti gerst ef hún ekki hugsaði sitt ráð.
Synir Aminu, Mohammed (17) og Haidar (15),
eru á unglingsaldri. Fjölskyldan kom á sínum
tíma til Jórdaníu á einu vegabréfi og synir
hennar eiga engin vegabréf út af fyrir sig. Am-
ina óttast að jórdanska lögreglan stöðvi þá úti á
götu og sendi úr landi. Þá verði þeir í vondum
málum, vegabréfslausir, landlausir.
Mohammed og Haidar vinna í skóverksmiðju
og sjá fyrir fjölskyldunni. Mohammed fær 80
dínara í laun á mánuði, um átta þúsund íslensk-
ar krónur, og Haidar um fjörutíu. Launin duga
varla fyrir húsnæðiskostnaði, því að Amina þarf
að borga 90 dínara á mánuði í húsaleigu.
Amina segir syni sína vera áreitta í vinnunni,
samstarfsfélagar þeirra séu súnnítar og viðhafi
oft illmælgi í garð sjíta. Stundum séu drengirnir
reiðir, eigi erfitt með að sitja á sér. Stundum
komi þeir heim með þessa innbyrgðu reiði og
láti hana bitna á móður sinni.
Þau sneru einu sinni aftur til Íraks, eftir að
ríkisstjórn Saddams hrundi 2003. „Við vorum
bara eina viku en tvisvar á þeim tíma komu
hryðjuverkamenn að húsinu og sökuðu okkur
um svik við Írak, sögðu að við værum svikarar
fyrir að leyfa Bretum og Bandaríkjamönnum að
taka yfir landið,“ segir hún.
Hún segir að börnin hafi verið ofsahrædd,
þau hafi aldrei átt von á því að ástandið í Írak
yrði svona hræðilegt. Þau hafi líka óttast alla
bandarísku hermennina sem þau mættu. Þrátt
fyrir allt sé betra að vera í þessu hreysi í Jórd-
aníu heldur en búa við ógnaröldina sem ríki í
Írak.
ÓTTAST JÓRDÖNSK YFIRVÖLD
Framtíðin ekki björt Amina býr ásamt fimm börnum sínum í tveggja herbergja íbúð í A-Amman.