Morgunblaðið - 19.04.2007, Blaðsíða 4

4 FIMMTUDAGUR 19. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
HÚSIÐ Austurstræti 22, sem brann
í gær, er elsta húsið við Austur-
stræti, byggt árið 1801 eða 1802.
Húsið kom talsvert við sögu þegar
Jörundur hundadagakonungur réð
ríkjum hér á landi.
Ísleifur Einarsson dómari við
Landsyfirréttinn, lét byggja húsið
en hann seldi Trampe greifa húsið
árið 1805. Við söluna var gerð lýsing
á húsinu sem er góð heimild um
hvernig það leit út í upphafi. Trampe
gerði endurbætur á húsinu að utan
og innan og setti m.a. skrautlegan
búnað á framdyr hússins, en slíkur
búnaður fór ekki að tíðkast á timb-
urhúsum hér á landi fyrr en um
miðja öldina. Trampe lét einnig setja
nýja eldstó í húsið sem er enn í því.
Fangelsi og Prestaskóli
Í bókinni Kvosin eftir Guðnýju
Gerði Gunnarsdóttur, borg-
arminjavörð og Hjörleif Stefánsson
arkitekt, segir að þetta hús hafi ver-
ið „vandaðra en flest önnur hús bæj-
arins á þessum tíma og skrautlegast
þeirra allra“.
Þegar Jörundur hundadagakon-
ungur steypti stjórn landsins sum-
arið 1809 var Trampe greifi hand-
tekinn í húsinu og Jörundur settist
þar að þann stutta tíma sem hann
réð ríkjum á Íslandi.
Á árunum á eftir bjó stift-
amtmaður í húsinu, en 1820 var
Landsyfirréttur fluttur í húsið.
Einnig bjó annar lögregluþjónn
Reykjavíkur í húsinu. Uppi á lofti
hússins var komið fyrir fangaklefum
og sá hluti hússins notaður sem
fangelsi. Danski herflokkurinn sem
sendur var til Íslands vegna Þjóð-
fundarins árið 1851 hafði vetursetu í
húsinu og stóð þá vopnaður vörður
við húsið dag og nótt.
Þegar Landsyfirréttur flutti úr
húsinu 1871 fékk Prestaskólinn hús-
ið og var þar með starfsemi í 40 ár
eða þar til Háskóli Íslands var stofn-
aður árið 1911.
Árið 1915 keypti Haraldur Árna-
son kaupmaður og rak þar Harald-
arbúð, sem var ein helsta vefn-
aðarvöruverslun bæjarins um langt
skeið. Haraldur lét gera breytingar
á húsinu. Gluggar á framhlið voru
stækkaðir og settur kvistur á húsið.
Hann byggði einnig útbyggingar við
vesturenda hússins og skúra til suð-
urs inn á lóðina. Síðustu ár hafa ver-
ið reknir veitingastaðir í húsinu, síð-
ast veitingastaðurinn Pravda.
Elsta húsið við Austurstræti
varð æstum eldinum að bráð
Eymundssonarhornið Horn Austurstrætis og Lækjargötu er ein elsta varðveitta götumynd borgarinnar og lengi
eitt helsta kennileiti hennar. Austurstræti 22 er elsta hús götunnar, byggt 1801 eða 1802.
Jörundur hundadagakonungur handtók Trampe greifa í húsinu og settist þar að
HÚSIÐ Lækjargata 2 var lengi í
eigu Sigfúsar Eymundssonar ljós-
myndara sem rak þar bæði ljós-
myndastofu og bókaverslun. Þetta
er líkast til fyrsta hús sem byggt
var í Reykjavík sem hornhús. Lækj-
argata 2 og Austurstræti 22 eru ein
elsta varðveitta götumynd borg-
arinnar og eitt helsta kennileiti
hennar um langan aldur.
Í húsakönnunarskýrslu Árbæj-
arsafns frá 2004 kemur fram að
lóðin Lækjargata 2 sé sögufræg
vegna þess að þetta sé fyrsta lóðin
sem seld var í Reykjavík. Lóðin
kostaði á sínum tíma 60 ríkisdali.
Húsið sem brann í gær var reist
1852 fyrir P.C. Knudtzon kaup-
mann. Þetta er líklega fyrsta hús í
Reykjavík sem byggt var beinlínis
sem hornhús. Það var upphaflega
á einni hæð og fylgdi þakið göt-
unni þannig að þakinu hallaði frá
báðum götum.
Árið 1856 keypti Ólafur Pálsson
dómkirkjuprestur húsið. Var þá
húsið oft nefnt „Prófastshúsið“. Á
þessum tíma var Lækjargata af
sumum stundum kölluð Heilags-
andastræti vegna þess að dóm-
kirkjupresturinn bjó í Lækjargötu
2 og biskupinn í Lækjargötu 4.
Árið 1871 eignaðist Sigfús Ey-
mundsson ljósmyndari húsið og
rak þar ljósmyndastofu og bóka-
verslun. Húsið var kennt við hann
og gatnamót Austurstrætis og
Lækjargötu oft kölluð Eymunds-
sonarhornið. Sigfús stækkaði hús-
ið allmikið og lét fljótlega byggja
tvílyfta viðbyggingu til suðurs.
Síðar byggði hann einnig hæð of-
an á norðurhlutann.
Eftir að Sigfús dó 1911 var
bókaverslunin áfram rekin í hús-
inu, en hún var síðan flutt í Aust-
urstræti 18 þar sem enn er rekin
bókabúð sem ber nafnið Ey-
mundsson.
Eftir að bókaverslunin fór úr
húsinu rak Stúdentaráð þar um
tíma matsölu. Haraldur Árnason
kaupmaður eignaðist síðar húsið.
Skömmu fyrir 1980 voru gerðar
umfangsmiklar endurbætur á því.
Síðustu ár hafa verið reknir veit-
ingastaðir í húsinu.
Fyrsta hornhúsið í Reykjavík
var reist á Lækjargötu 2
MAGNÚS Skúla-
son, forstöðu-
maður húsfrið-
unarnefndar
ríkisins, segir að
mikill missir sé að
húsunum tveimur
sem brunnu í gær
því þau eigi sér
mjög merkilega
sögu. Húsið Aust-
urstræti 22, elsta
húsið við götuna, er friðað en horn-
húsið Lækjargata 2 hafði hins vegar
ekki verið friðað fyrir eldsvoðann í
gær.
Magnús Skúlason sagði í samtali
við Morgunblaðið að húsin tvö sem
brunnu teldust ekki vernduð götu-
mynd. Spurður hvers vegna horn-
húsið Lækjargata 2 var ekki friðað
sagði hann að Reykjavíkurborg
hefði lagt til að það yrði gert. „Hús
sem byggð voru fyrir árið 1850 voru
aldursfriðuð og húsið Lækjargata 2
var byggt 1852 og ekki hafði enn
verið gengið frá friðuninni.“
Magnús bætti við að töluvert væri
um að ekki hefði verið gengið frá
friðun húsa sem samkvæmt skipu-
lagi Reykjavíkurborgar ættu að vera
friðuð eða það hefði verið lagt til.
Magnús sagði að ef húsið Austur-
stræti 22 teldist ónýtt dytti friðunin
einfaldlega niður. „Þá er spurning
hvernig staðið yrði að því að end-
urbyggja húsið en ég þori ekkert um
það að segja. Þegar gömul hús hafa
verið endurbyggð hefur verið reynt
að gera það þannig að þau verði sem
næst upprunalegri mynd.“
Hafði verið breytt mikið
Magnús sagði að húsinu Austur-
stræti 22 hefði verið breytt mikið frá
því það var reist árið 1801 eða 1802
og áður en það var friðað. „Húsið var
ekki friðað með lögum fyrr en árið
1990. Þá höfðu þegar verið gerðar
miklar breytingar á því. Eftir frið-
unina hefur húsinu lítið verið breytt
nema að innan. Inni í húsinu er gam-
alt eldstæði sem fannst fyrir nokkr-
um árum og það verður væntanlega
heilt eftir brunann, líklega eitt af því
fáa sem verður eftir.“
Magnús sagði að hornhúsinu
Lækjargötu 2 hefði verið breytt
minna og því væri mikil eftirsjá að
því. „Þau tilheyra auðvitað bygging-
ararfleifð okkar og það er mikill
missir að þessum húsum.“
Hornhús-
ið ekki
friðað
Magnús Skúlason
Mikill missir að
húsunum tveimur
FRÉTTASKÝRING
Eftir Boga Þór Arason
bogi@mbl.is
ELDSVOÐINN í húsunum
Austurstræti 22 og Lækjargötu 2 í
gær er sá mesti sem orðið hefur í
miðbæ Reykjavíkur frá árinu 1967
þegar þrjú timburhús brunnu til
grunna. Stórhýsi Iðnaðarbanka Ís-
lands og fjórða timburhúsið stór-
skemmdust þá einnig.
Guðjón Friðriksson sagnfræð-
ingur telur að bruninn fyrir 40 ár-
um hafi verið meiri en eldsvoðinn í
gær. „Fleiri hús brunnu þá til
kaldra kola og þetta voru líka stór
hús.“
Í eldsvoðanum 1967 misstu
sautján manns heimili sitt. Tveim-
ur börnum og aldraðri konu var
bjargað á síðustu stundu fyrir
snarræði björgunarmanna. Mikill
eldsvoði varð einnig árið 1944 þeg-
ar Hótel Ísland brann til kaldra
kola. Hótelið var þá annað stærsta
gistihús Reykjavíkur og stærsta
timburhúsið.
Einn maður fórst í brunanum en
nær 50 manns björguðust. Þótti
það ganga kraftaverki næst að
fleiri skyldu ekki hafa orðið eldhaf-
inu að bráð.
Stærsti bruninn árið 1915
Annar eldsvoði varð árið 1915 og
er hann sá langstærsti sem orðið
hefur í bænum, að sögn Guðjóns
Friðrikssonar. „Tólf hús brunnu þá
til kaldra kola, þar af nokkur stór.
Segja má að miðbærinn hafi nán-
ast verið í rúst eftir þann bruna.“
Tveir menn fórust í miðbæjar-
brunanum mikla sem kom upp í
Hótel Reykjavík aðfaranótt sunnu-
dags 25. apríl 1915 þegar síðustu
gestir í brúðkaupsveislu voru að
búa sig til heimferðar. Í Öldinni
okkar segir að eldhafið hafi verið
svo óskaplegt að húsin hafi fuðrað
upp á tæpri einni og hálfri klukku-
stund.
Bæjarbruninn mikli 1915 hjó
stór skörð í byggðina við Austur-
stræti og Hafnarstræti. Miðbærinn
var nær fullbyggður á þessum tíma
en eldsvoðinn varð til þess að göt-
urnar tvær voru endurbyggðar að
miklu leyti. Bruninn varð til þess
að lagðar voru miklar hömlur á
byggingu timburhúsa í Reykjavík
og þess vegna voru nýbyggingar í
miðbænum gerðar úr steinsteypu
eftir þetta, að því er fram kemur í
„Kvosinni“, byggingarsögu mið-
bæjar Reykjavíkur.
Mesti bruni í mið-
bænum í fjörutíu ár