Morgunblaðið - 01.05.2007, Blaðsíða 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 1. MAÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
„Fjórir menn úr
Hnífsdal töldu sig
hafa fengið borgaðan
of lágan hlut, á bátn-
um sem þeir voru há-
setar. Ég tók málið að
mér og það var flutt
skriflega fyrir rétti.
Það þokaðist áfram og
lauk með því að út-
gerðarmaðurinn, Páll
Pálsson, var dæmdur
til að greiða þeim tals-
verða viðbót á fyrri
hlutagreiðslur. Hann
skyldi koma til fógeta
ákveðinn dag á ákveðnum tíma, til
að greiða mér þessa upphæð fyrir
hönd hásetanna.
Páll kom, og sýslumaður sagði
honum að afhenda mér og nefndi
upphæðina. En í stað þess að af-
henda mér þetta þá kastaði hann
peningunum á gólfið, semsé: ég
skyldi eiga að lúta til þess að tína
peningana upp af gólfinu. Ég sagði
nú hart nei við slíku og óskaði eftir
því við sýslumann að peningarnir
væru afhentir mér á venjulegan
hátt, eins og maður afhenti manni
fé, þegar hann þarf að skila ein-
hverju til annarra. Það gerði sýslu-
maður og Páll neyddist til að tína
þetta upp sjálfur og afhenda mér féð
á venjulegan hátt, sem mannlegt
þykir.“
Verkalýðsbarátta 20. aldar er
vörðuð minningu þeirra manna sem
neituðu að beygja sig fyrir auði eða
öðrum brestum. Langafi minn,
Helgi Hannesson, er hér til frásagn-
ar. Hann fæddist 18. apríl 1907 og
hefði því nýverið orðið hundrað ára
gamall. Þau 91 ár sem hann lifði
starfaði hann m.a. sem kennari, for-
maður Alþýðusambands Íslands,
framkvæmdastjóri Alþýðuflokksins
og bæjarstjóri Hafnarfjarðar, á
langri starfsævi sem öll var mörkuð
heiðursmannslegri framgöngu hans
í verkalýðsbaráttu. Ég þekkti hann
fyrst og fremst af afrekssögum: átt-
ræður þreytti hann enn tveggja kíló-
metra sund daglega. Og níræður
vann hann enn fyrir nafnbótinni
„sjarmör aldarinnar“. En ég vík fyr-
ir lýsingu samferðamanns. Árið
1944, þegar Helgi nálgast fertugt,
lýsir Guðmundur Hagalín honum
svo:
„Haustið sem ég flutti til Ísafjarð-
ar tók ég eftir ungum manni, afar
hávöxnum og lítið eitt sérkennileg-
um. Mér virtist svipur hans bera
óvenju ljósan vott um lifandi áhuga
og starfslöngun, hugsjóna- og lífs-
gleði, en þó um leið varfærni og al-
vöru og jafnvel lífsreynslu. Ég
spurði hinn vitra mann Hans heitinn
Einarsson kennara eftir þessum
pilti og sagði hann mér að hann væri
einn hinn skylduræknasti, drengi-
legasti og duglegasti námsmaður
sem hjá sér hefði lært.
Það er vissa mín að Helgi Hann-
esson hefur þegar frá byrjun reynst
allt í senn laginn, duglegur og
stjórnsamur kennari, og þó með af-
brigðum vinsæll og þær námsgrein-
ar sem hann hefur einkanlega
kennt, reikningur og náttúrufræði,
hafa orðið mjög vel þokkaðar af
nemendum og þeir fengið á þeim
óvenju góða þekkingu. Þá hefur
hann verið eftirlitsmaður mjög um
hagi og heilsufar nemendanna og
kom það greinilegast í ljós á fisk-
leysis- og kreppuárunum 1932–38,
þá er allur þorri almennings á Ísa-
Helgi Hannesson
firði var mjög illa
staddur fjárhagslega.“
Kennarar gegndu
víða lykilhlutverkum í
verkalýðsbaráttu á
liðinni öld. Það var
ekki aðeins að þeir
bæru hag barna og
menntun fyrir brjósti,
eða virðingarstaða
þeirra og bókvit, sem
gerði þá að forsvars-
mönnum í réttinda-
baráttu, heldur og að,
ólíkt flestum launa-
mönnum til bæja, áttu
þeir ekki allt sitt undir útgerðar-
mönnum eða öðrum atvinnurekend-
um. Æviráðning kennara hjá hinu
opinbera þýddi að þeir voru ekki
jafn berskjaldaðir fyrir völdum
eignamanna og aðrir. Helgi rifjar
sjálfur upp tímann á milli stríða:
„Kaupið var skrifað inn í reikning
og vörur skrifaðar út úr reikningn-
um, semsé: á þessum tíma var ekki
um nein peningaviðskipti að ræða.
Verkafólki og sjómönnum voru
skömmtuð laun af kaupmanni og út-
gerðarmanni, og kaupmaður
skammtaði einnig vöruverð og hann
hélt þannig á málum að menn fengju
yfirleitt ekki hærra kaup en svo að
það næði úttekt kannski, og þó var
það ekki alltaf. Alloft urðu menn
stórskuldugir, því að úttektin varð
meiri en innleggið, miðað við tekj-
urnar sem kaupmaðurinn ætlaði
fólki sínu.
Þetta átti mikinn þátt í fátækt
ýmissa þorpa. Það var ekki fyrr en
með stofnun verkalýðsfélaga sem á
þessu fékkst breyting. Vinnutími
verkafólks var frá því klukkan sex á
morgnana til sjö á kvöldin og jafnvel
átta, þegar svo bar undir. Engin yf-
irvinna var greidd hærra kaupi en
dagkaupið var. Þegar fólk spurði:
„Og hvað borgarðu í laun?“ var svar-
að „Ja, ég gef nú þetta og þetta
marga aura“ – greiðsla til fólksins á
launum var gjöf frá kaupmanninum
að hans skilningi.“
Helgi var mótfallinn áfengis-
drykkju, líkt og baráttumenn víða
um Evrópu, enda væru engir sigrar
vinnandi undir áhrifum. Sem stúku-
maður bragðaði hann aldrei áfengi,
þó „gæti verið kannski í einhverjum
meðölum sem ég hef tekið, ég veit
ekkert um það.“ Í veislum Helga
drakk fólk mjólk, kaffi og heima-
lagað súkkulaði frá konu hans, Tótu.
Þá ræddi Helgi pólitík við karl-
mennina á meðan Tóta bar fólkinu
veitingar. Þó að verkaskipting á
heimili hans væri þannig með hefð-
bundnu sniði og einkalíf Helga ein-
kenndist af hefðbundnum hugmynd-
um um karlmennsku, takmarkaðist
pólitísk réttlætiskennd hans ekki við
kyn.
„Þegar skipað var út þurrkuðum
saltfiski var eitt skippund vigtað á
börur, þ.e. 160 kíló. Þetta var borið
af tveimur niður fjöruna, kambinn,
fram búkka, fram litla bryggju og
sturtað í stærri báta sem fluttu
þetta til skipanna sem biðu á höfn-
inni og myndu sigla til erlendra
kaupenda. Þetta voru sögð verk
sterkustu karlmanna en móðir mín
vann þetta. Hún bar á móti karl-
manni, en fékk ekki nema 12 eða 15
aura á tímann. Karlmaðurinn fékk
25. Þetta óréttlæti kom mjög við mig
sem barn og ungling.“
Meðal verka Helga síðar meir var
stofnun deilda fyrir kvennastéttir,
innan verkalýðsfélagsins Baldurs:
Sjafnar, deildar starfsstúlkna á
sjúkrahúsum og Dyngju, sem var
deild saumastúlkna. Eftir stofnun
Dyngju átti hann raunar í vandræð-
um með að fá saumuð á sig jakkaföt,
er vinnuveitendur stúlknanna hugs-
uðu honum ekki bara þegjandi þörf-
ina. En furðu litla óvild virðist Helgi
þó hafa skapað sér með verkum sín-
um.
20. öldin, öld langafa míns, færði
Íslendingum rétt sem alþýða manna
hafði ekki áður þekkt. Bylting nam
hér land, eftir langa siglingu, sú
hugmynd að allir menn væru bornir
til fullveldis og reisnar. Það er auð-
velt að missa sjónar á sigrunum, á
dögum sem gera sjálfselsku að sið-
ferðilegu skylduboði, máttarstólpa
samfélags. Sá trúboði sem hefði far-
ið um hafnir landsins á miðri síðustu
öld til að kenna þessa dyggð hefði
hugsanlega hlotið óblíðar móttökur.
Baráttan sem var háð í nafni frelsis,
jafnréttis og bræðralags, skildi eftir
sig skólakerfi, heilsuvernd, heil-
brigðis- og atvinnutryggingakerfi,
lífeyrissjóði, svo ekki sé minnst á
húshitun, réttinn til svefns, helgarfrí
og sumarfrí. Án þessarar baráttu
væru það Íslendingar sem veiktust
við ellefu tíma vaktir í gangagerð, án
salernis og vaska. En baráttan var
einmitt barátta. Slagur. Hún snerist
ekki um miskunnsemi hinna lán-
sömu í garð „þeirra sem minna
mega sín“ eins og nú er haft á orði –
hún var ekki „mjúkt mál“, heldur
vatt fram með átökum og brann
bæði í orðum og á skrokkum þeirra
sem háðu hana. Menn sem deildu
innbyrðis um aðferðir og uppáhalds
bækur, stóðu þó reifir saman á víg-
línu:
„Við þurftum að grípa til verkfalla
til að ná viðunandi samningum og
kom þá stundum til harðra átaka. Í
einu slíku verkfalli urðu átök milli
Baldursfélaga og stuðningsmanna
atvinnurekanda. Þá kom norskur
maður á vettvang, Gabriel Siri, sem
stuðningsmaður atvinnurekenda.
Hann var þrekvaxinn og kraftaleg-
ur. Og honum lendir saman við
verkamann, sem virtist nú ekki
neinn kraftajötunn. Þessi maður hét
Sigurður. Ekki höfðu átökin staðið
lengi þegar Sigurður skellti Sira
niður í aurbleytuna er þeir stóðu á
og sýndi honum í tvo heimana. Er
Sigurður hafði sleppt höndum af
Sira var hann fljótur að skunda
brott en verkfallsfólk hyllti Sigurð
með fagnandi húrrahrópum. Eftir
þennan atburð var Sigurður ávallt
kallaður Siggi Sirafellir.“
Hafi langafi sjálfur skellt nokkr-
um manni í jörðina var það sjálfsagt
kurteis skellur og mjúk lending.
Hann var vandvirkur og þolinmóður
en harður og staðfastur sósíal-
demókrati, innan vinstrihreyfingar
sem barðist ekki um sneið af köku,
heldur gerði tilkall til fullveldis og
þátttökuréttar alls fólks í siðuðu
samfélagi. Þegar aldur og viðhald á
skrokki kölluðu eftir reglufestu
starfaði hann sem deildarstjóri hjá
Tryggingastofnun og kennari hjá
Námsflokkum Reykjavíkur, ásamt
því að sinna endurskoðun. Það var í
því starfi sem Helgi kynntist Sverri
nokkrum Haukssyni. Í endurminn-
ingum Helga, sem ég hef undir
höndum, birtist mikill hlýhugur til
þessa manns, sem fylgdi Helga í erf-
iða skurðaðgerð árið 1983. Þetta er
vert að minnast á: „Hann sýndi mér
þá vináttu og miklu umhyggju að
fara með okkur til Cleveland og
dvelja þar í nokkra daga til að fylgj-
ast með líðan minni og fór hann ekki
heim aftur til Boston fyrr en hann
hafði fullvissað sig um að aðgerðin
hefði heppnast. Þetta var okkur
Tótu afar mikils virði og er mér
óhætt að fullyrða að ég hafi hvorki
fyrr eða síðar mætt slíkri umhyggju
af mér vandalausum manni, sem
Sverrir sýndi mér þarna.“ Í Clevel-
and braggaðist Helgi vel við strand-
ferðir og lifði, eftir aðgerðina, í
fimmtán ár, öldina nærfellt á enda.
Nú, þegar hundrað ár eru liðin frá
fæðingu Helga Hannessonar, stend
ég og hneigi mig fyrir honum og
minningu annarra þeirra sem börð-
ust á 20. öld fyrir þá hugsjón að eng-
in manneskja sé fædd til að skríða.
Við búum enn við ylinn af þeim eldi.
Haukur Már Helgason.
ALDARMINNING
Þú, Guð míns lífs, ég
loka augum mínum
í líknarmildum föðurörmum þínum
og hvíli sætt, þótt hverfi sólin bjarta,
ég halla mér að þínu föðurhjarta.
(Matthías Jochumsson)
Þrátt fyrir að þjáningum Mar-
grétar eða Möggu, eins og hún var
oftast kölluð, sé lokið, er sann-
arlega erfitt að sætta sig við þá
staðreynd að hún sé horfin á
braut; farin héðan alfarin til æðra
lífs. Breytingarnar verða miklar,
hún skipti svo miklu máli í lífi
margra, ekki bara innan fjölskyld-
unnar heldur einnig meðal vina og
vandamanna.
Möggu hitti ég fyrst fyrir rúm-
lega þrjátíu árum, þegar maðurinn
minn kynnti mig fyrir henni, en
nokkrum árum áður höfðu þau
eignast saman hann Reyni Ólaf.
Þannig tengdumst við.
Ég man eftir þessu augnabliki
og að það fyrsta sem ég hugsaði
var, hvað þetta væri falleg kona,
með þessi dimmbrúnu augu. Ég
man það líka að þessi fyrstu kynni
okkar voru ekki á nokkurn hátt
vandræðaleg og raunar fannst mér
eins og við hefðum alltaf þekkst.
Þannig var Magga. Fyrir nokkrum
mánuðum áttum við saman einlægt
og gott samtal, þegar okkur var
falið það hlutverk að passa annað
sameiginlega barnabarnið okkar.
Hún vissi um sinn sjúkdóm og
hvað beið hennar. Í spjalli okkar
kom fram að hún óttaðist ekki
dauðann; bað um það eitt að fá að
eiga sársaukalausa daga. Að hitta
manneskju, sem horfir svo æðru-
laust mót hörðum örlögum sínum
er þroskandi og kennir manni að
horfa óttalaust á brotthvarf úr
þessu lífi. „Já, þetta er bara
svona,“ sagði hún. Já, hún var búin
að vera heppin að eigin mati í
þessu lífi; búin að ala upp börnin
og þau komin á beinu brautina. Jú,
eru það ekki börnin sem skipta
mestu máli. Allt annað eru dauðir
hlutir. Þar með var tilganginum
með lífi hennar náð.
Okkar góðu kynni héldust
óbreytt allt þar til yfir lauk. Ég
fékk að vera Amma-Gurrún og
alltaf sýndi hún áhuga börnum
okkar Þráins og systkinum Reyn-
is, þeim Jóni Halldóri og Hrefnu,
rétt eins og þau væri hluti af
hennar fjölskyldu. Fyrir það og
allt annað þakka ég henni.
Við fjölskyldan að Fannafold 47,
Þráinn, Guðrún, Hrefna og Jón
Halldór kveðjum Margréti með
söknuði og sendum Reyni Ólafi og
fjölskyldu og eiginmanni Mar-
grétar, Guðmundi Jónssyni, börn-
um þeirra Lilju og Jóni Valgeiri og
fjölskyldum þeirra, svo og öðrum
ástvinum, okkar innilegustu sam-
úðarkveðju.
Blessuð sé minning Margrétar
Reynisdóttur.
Guðrún Jónsdóttir.
Í annað sinn á rúmum tveimur
árum er það hlutskipti okkar, vina-
hópsins, að kveðja kæra vinkonu.
Okkur finnst óskiljanlegt að aft-
ur skuli vera höggvið svo stórt
skarð í þennan hóp sem búinn er
að standa saman í yfir 30 ár.
Ragnhildur vinkona okkar kvaddi
1. janúar 2005 og nú féll Magga,
eins og við kölluðum hana alltaf,
fyrir sama sjúkdómi 29. mars sl.
Pálína Margrét
Reynisdóttir
✝ Pálína MargrétReynisdóttir
fæddist á Grund í
Njarðvík 28. sept-
ember 1949. Hún
lést á Heilbrigð-
isstofnun Suð-
urnesja 29. mars
síðastliðinn og var
útför hennar gerð í
kyrrþey frá Grinda-
víkurkirkju 7. apríl
Minningarnar um
Möggu eru allar ljúf-
ar. Við minnumst
hennar með mikilli
virðingu. Magga setti
alltaf aðra í forgang.
Þess nutu allir sem
hana umgengust,
bæði fjölskylda og
vinir. Það eru ófáar
ferðirnar sem við er-
um búin að fara sam-
an í gegnum árin.
Þeim fjölgaði mikið
eftir að hún og
Gvendur keyptu sér
húsbílinn því þau höfðu mjög
mikla ánægju af að ferðast í hon-
um. Það var aldrei lognmolla í
kringum þau hjónin, lífsgleðinni
sem alltaf einkenndi þau kynnist
maður ekki oft á lífsleiðinni.
Í vetur ákváðum við vinahóp-
urinn að endurvekja okkar árlegu
þorrablót sem höfðu fallið niður sl.
tvö ár.
Magga mætti að sjálfsögðu, þó
að hún væri þá orðin fársjúk en
húmorinn var í lagi eins og alltaf.
Var það okkur öllum mikils virði
og til mikillar ánægju að hittast
þessa kvöldstund. Baráttan var
búin að standa lengi en aldrei bug-
aðist hún og aldrei heyrðum við
hana kvarta.
Elsku Magga, við kveðjum þig
með miklum söknuði og þakklæti
fyrir allt sem þú varst okkur.
Sofðu rótt og Guð geymi þig.
Á kertinu mínu ég kveiki í dag
við krossmarkið helgi og friðar
því tíminn mér virðist nú standa í stað
en stöðugt þó fram honum miðar.
Ég finn það og veit að við erum ei ein
að almættið vakir oss yfir,
því ljósið á kertinu lifir.
Við flöktandi logana falla nú tár,
það flýr enginn sorgina lengi.
Hún braut allar vonir, hún braut allar
þrár,
hún brýtur þá viðkvæmu strengi,
er blunda í hjarta og í brjósti hvers
manns.
Nú birtir og friður er yfir,
því ljósið á kertinu lifir.
Sá einn þekkir gleðinnar gáska og fjör
sem gist hefur þjáning og pínu.
Sá einn getur sigrast á ótta og kvöl
sem eygir í hugskoti sínu,
að sorgina við getum virkjað til góðs,
í vanmætti sem er oss yfir,
ef ljósið á kertinu lifir.
(Kristján Stefánsson frá Gilhaga.)
Elsku Gvendur og fjölskylda.
Okkar dýpstu samúðarkveðjur.
Stefanía Björg og Ólafur Þór,
Elísabet og Daníel.
Skarð hefur verið höggvið í hóp
starfsmanna við Grunnskólann í
Grindavík. Pálína Margrét Reyn-
isdóttir var starfsmaður við skól-
ann til margra ára, þar til fyrir
einu og hálfu ári að hún lét af
störfum vegna veikinda. Í starfi
sínu við skólann sem skólaliði
reyndi mikið á þá þætti sem henni
voru í blóð bornir, dugnað og hæfi-
leika í samskiptum við starfsfólk
og ekki síst við nemendur sem sjá
á bak umhyggjusamri konu sem
ætíð var tilbúin til þess að leysa
allan vanda. Það eru eðlisþættir
starfsmanns sem gerir hvern skóla
betri. Við í Grunnskólanum í
Grindavík geymum dýrmætar
minningar um konu sem sem með
framgöngu sinni hafði jákvæð
áhrif á umhverfi sitt, konu sem
gaman var að gleðjast með og
konu sem féll betur að hugsa fyrst
um aðra, en síðar um sig sjálfa.
Góður starfsmaður hefur verið
kvaddur með þökk fyrir samfylgd-
ina. Eftirlifandi eiginmanni, börn-
um og fjölskyldu vottum við okkar
dýpstu samúð.
Fyrir hönd starfsmanna Grunn-
skólans í Grindavík,
Gunnlaugur Dan Ólafsson.
REYNSLA • UMHYGGJA • TRAUST
Þegar andlát ber að höndum
Önnumst alla þætti útfararinnar
ÚTFARARSTOFA
KIRKJUGARÐANNA
Vesturhlíð 2 • Fossvogi • Sími 551 1266 • www.utfor.is