Morgunblaðið - 07.02.2008, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. FEBRÚAR 2008 23
KÆRI vin.
Ég veit ekki hvar þú býrð en þyk-
ist viss um að þú kaupir Moggann
eins og áður.
Ef ég segðist vilja trúa þér fyrir
því að seinni heimsstyrjöld hefði
ekki hafist þann 1. september 1939,
heldur 23. ágúst sama ár myndirðu
hvá og brosa yfirlætislega eins og
þér er tamt. Þú myndir samt rifja
upp að 23. ágúst hefði griðarsátt-
máli Hitlers og Stalíns
verið undirritaður og
það gæti því legið eitt-
hvað í slíkri fullyrð-
ingu. Ef ég bætti svo
við að þetta væri allt í
plati, því í raun hefði
seinni heimsstyrjöld
hafist 1914, myndir þú
og hrista höfuðið; þótt
ekki sé óhugsandi að
þú kinkaðir kolli. Ein-
hverjir sagnfræðingar
hafa bent á að í stað
þess að tala um tvær
heimsstyrjaldir á 20.
öld væri réttara að
tala um 31 árs stríðið, frá 1914-1945.
Ef ég bætti svo við að jafnvel síð-
asta fullyrðingin væri vanreiknuð
því seinni heimsstyrjöld hefði í
reynd hafist á fyrrihluta 13. aldar,
um svipað leyti og Sturlungaöld
hófst hér, myndirðu eins og senni-
lega flestir, hrista höfuðið í for-
undran og kveðja góðlátlega með
áhyggjuglampa í augum. En hugs-
ast getur að jafnvel þessi fullyrðing
sé ekki alveg úr lausu lofti. Nei,
sjálf átök styrjaldarinnar hófust
vitaskuld 1. september 1939. Hins
vegar má færa rök fyrir því að stríð-
ið, eins og flest annað í mannheimi,
eigi sér marggreina rót.
Griðasáttmáli Hitlers og Stalíns
var undirritaður viku áður en herir
þriðja ríkisins hófu árás á pólska
herstöð fyrir utan Dansig. Þá hófst
fjórða skipting Póllands síðan 1772.
Einhverjir sagnfræðingar hafa
bent á að hinir svonefndu Versala-
samningar 1919 hafi verið ávísun
upp á annað stríð og því hafi milli-
stríðsárin í raun verið eins konar
vopnahlé og aðdragandi næsta
kafla. En hvað þá með 13. öldina?
Það er með ólíkindum hversu stór
hluti hinnar dramatísku sögu 20.
aldar hverfist um Pólland og raunar
lítinn hluta þess lands sem er innan
núverandi landamæra. Rétt hjá
Gdansk reistu þýskir krossriddarar
aðalstöðvar sínar á 13 öld. „Drang
nach ost“ var það kallað, einskonar
,,alþjóðavæðing“ Þjóðverja. Þeir
kristnuðu þá sem tóku við fagnaðar-
erindinu en drápu hina og höfðu til
þess leyfi páfa. Á þessu svæði og
upp með allri austurströnd Eystra-
salts og reyndar víðar í Austur-
Evrópu ríktu Þjóðverjar, þótt þeir
héldu ekki alltaf um alla stjórn-
artauma. Það var einmitt þarna sem
Hitler kaus að hefja árás að morgni
1. september 1939 og vísaði til hins
arfhelga lands Þjóðverja. ,,Lebens-
raum“ kallaði hann það. Það er
kannski kaldhæðni sögunnar að ein-
mitt þarna hófust og enduðu stríðs-
átökin í Evrópu.
Strax og stríði lauk
tóku Pólverjar til við að
byggja upp þær rústa-
auðnir sem áður voru
borgir. Dansigborg
varð aftur pólsk og
fékk sitt gamla pólska
nafn Gdansk. Það er
náttúrulega stór-
merkilegt og algjörlega
óskiljanlegt flestum
þeim sem hugsa á ,,nú-
tímavísu“, að þeir hafi
kosið að raða saman
gömlum steinum og
endurreisa gömlu borg-
irnar sínar eins og þær voru þegar
þær voru fegurstar. Þar með hund-
suðu þeir kröfu ,,nútímans“ sem
holdgerðist í Stalín, að byggja þær í
fúnkísstíl, í líkingu við stóra húsið
fyrir miðju Aðalstræti. Það er líka
skrítið að það eru einmitt þessar
eftirlíkingar sem við nútímafólk
elskum að heimsækja og mæra.
Það var reyndar ekki þetta sem
ég ætlaði að nefna við þig, kæri vin,
ekki arkitektúr. Nei það er þessi
einkennilega þversögn mannsins
sem sækir á mig, að vilja í senn sjá
stöðuga hreyfingu en jafnframt
gæla við hugsunina um að stöðva
tímann. Verst er hvað við erum oft
gleymin á reynslu kynslóðanna á
hraðferð okkar frá fortíð til fram-
tíðar. Það er ekki víða sem þetta
kristallast jafn vel og á vegferð Pól-
lands á 20. öld og fram á þá 21. Ör-
lögin höguðu því svo að landið varð
hluti af austurblokkinni. En þjóð
þessa alþýðulýðveldis komst ekki
aðeins upp með að raða saman múr-
steinum til að reisa ,,gamlar“ borgir
sem, nota bene, flestar voru upp-
haflega byggðar af Þjóðverjum,
heldur komust þeir upp með að
halda fast í kaþólskuna. En þar með
er ekki sagan öll. Fyrstu brestirnir
sem boðuðu hrun alþýðulýðvelda
Evrópu, allrar austurblokkarinnar,
heyrðust í Póllandi, frá Gdansk,
þessari undurfögru Hansaborg. Þar
komu fyrstu sprungur í ,,múrinn“ á
milli austurs og vesturs, og það voru
einmitt verkamenn sem fóru á und-
an með sleggjur á lofti. Það var
semsagt alþýðan sjálf sem kaus að
koma ,,alþýðulýðveldinu“ fyrir katt-
arnef. Með brotthvarfi ,,alþýðu-
lýðveldanna“ af sviði samtímans var
kalda stríðið sjálfdautt. Eða hvað?
Það er kannski til marks um hreyf-
ingu sögunnar og hæfni mannfólks-
ins að gleyma arfi fortíðar að það
eru einmitt pólsk stjórnvöld sem
ganga nú í takt við Bandaríkja-
stjórn í átt til þess kalda stríðs sem
aldrei átti að deyja og aldrei mátti
deyja.
Kæri Kormákur. Kannski botn-
arðu ekkert í hvað ég er að fara. Ef
svo er vil ég gera það sem sennilega
hefur ekki áður verið gert í opnu
bréfi í Morgunblaðinu, að bjóða þér
í ferð með mér um söguslóðir Pól-
lands; um þetta heillandi land með
litríka menningu, gestrisið fólk og
kraumandi sögu. Okkar ferð hefst
með námskeiði Mímis miðvikudag-
inn 13. febrúar.
Evrópa á breytingaskeiði
Þorleifur Friðriksson
skrifar opið bréf til „vinar“
síns Kormáks Hugasonar
»Ef ég segðist vilja
trúa þér fyrir því að
seinni heimsstyrjöld
hefði ekki hafist þann 1.
september 1939, heldur
23. ágúst sama ár mynd-
irðu hvá
Þorleifur
Friðriksson
Höfundur er sagnfræðingur.
MARGIR hafa haft opinbera
skoðun á Spaugstofuþætti laug-
ardaginn 26. janúar þar sem gert
var gys að nýjum borgarstjóra og
hann sýndur sem fársjúkur mað-
ur í spítalaslopp. Meðal þeirra
sem komið hafa þættinum til
varnar er grínistinn, uppistand-
arinn og rithöfundurinn, eins og
Þorsteinn Guðmundsson kynnti
sig í Fréttablaðinu 1. febrúar sl. Í
grein hans, sem bar heitið „Út í
kú kú“, er að finna nánast allan
þann misskilning sem í málinu
felst frá sjónarhóli geðsjúkra og
aðstandenda þeirra. Þessa grein
ber því að skoða sem svar við
grein Þorsteins og til margra
landa okkar sem hafa látið í sér
heyra á opinberum vettvangi.
Þorsteinn gerir ekki grein-
armun á því að skopast að ráða-
mönnum og að skopast að sjúk-
lingum. Okkar vegna mega
grínarar landsins skopast að
ráðamönnum, en öðru máli gegn-
ir um sjúklinga og sjúkdóma.
Ekki er ýkja langt síðan gys var
gert að fötluðu fólki og þroska-
heftu, bæði opinberlega og prí-
vat. Hermt var eftir því og stríðni
var svo að segja daglegt brauð.
Með samstilltu átaki aðstandenda
og heilbrigðisstétta tókst á
skammri stundu að koma þjóð-
inni til nokkurs manns hvað þetta
varðar. Ef grínistum fyndist
sæmilegt að herma eftir til-
greindum krabbameinssjúklingi
eða tilgreindum blindum manni,
svo dæmi séu tekin, þá yrði ekki
hlegið að slíku. Málið snýst ekki
um ráðamenn landsins heldur
veikindi.
Því miður er það enn svo að
geðsjúkdómar og þeir sem geð-
sjúkir eru sæta miklum for-
dómum víðast hvar, einnig í
Bandaríkjunum eins og sjá má í
þarlendum sjónvarpsgrínþáttum.
Vanþekkingin er oft mikil og lýs-
ir sér kannski best í því að dregin
er upp mynd af stórhættulegu
fólki, þótt sannleikurinn sé hins
vegar sá að þeir sem geðsjúkir
eru fremja færri glæpi hlutfalls-
lega en þeir sem heilbrigðir telj-
ast. Eitt er einnig alveg ábyggi-
legt: geðsjúkdómar eru ekkert
grín. Hvorki geðsjúkum né að-
standendum þeirra finnast þeir
góðir, hvað þá fyndnir. Við biðj-
um þá sem hafa grín að atvinnu
að virða sjónarmið okkar og
muna að taka ávallt meiri hags-
muni fram yfir minni. Þetta snýst
ekki um rétt, heldur tillitssemi.
Grínarar og aðrir tapa engu á því
að gera ekki gys að geð-
sjúkdómum; hinir geðsjúku og
aðstandendur þeirra hafa hins
vegar allt að vinna og taka með
þökkum í allar framréttar hjálp-
arhendur. Við viljum koma veiku
fólki út úr „kú-kú“-stimplinum og
inn til ykkar hinna. Svo einfalt er
það.
Út úr kú-kú
Auður Styrkársdóttir, Eva G. Sig-
urðardóttir, Herdís Styrk-
ársdóttir, Klara Þorsteinsdóttir,
Rannveig Guðnadóttir, Sigrún
Guðjónsdóttir, Stella Ólafsdóttir
allar í aðstandendahópi Geð-
hjálpar
MARGSKONAR fár hafa dunið
yfir blessaða ættjörðina okkar í tím-
anna rás. Hunda- og kattafár, Am-
eríkufár, sauð-
fjárveikifár og
hersetufár, Lúk-
asarfár svonefnt og
einnig hin síðustu
misseri barnaheim-
ilafár. Hinum tveim
síðastnefndu svipar
um margt saman.
Í báðum tilfellum
eru einstaklingar
bornir verulega al-
varlegum sökum, án
þess að marktækar
sannanir séu fyrir
hendi eða þeirra kraf-
ist. Mér hefur alltaf
skilist að slíkur áburður án sannana
heiti meiðyrði. En kannski er það
ekki réttur skilningur hjá mér.
Í grein í Morgunblaðinu þann 30.
des. síðastliðinn segir Rósa Ólöf
Ólafíudóttir frá hrollvekjandi (að
hennar dómi) vist sinni á barnaheim-
ilinu Reykjahlíð fyrir um það bil
fjörutíu árum. Meðal þess sem er
slegið fram er að yngri telpurnar á
heimilinu hafi iðulega að skipun
þeirra eldri stolið „brennivíni og síg-
arettum“ eins og það er látið heita,
frá starfsstúlkum. Svo er að heyra
að þar hafi aldrei verið
nein þurrð á þessari
munaðarvöru.
Ég undirrituð er fyrr-
verandi starfsstúlka í
Reykjahlíð og ég vil nú
og framvegis frábiðja
mér slíkar staðhæfingar.
Enginn hefur stolið víni
eða tóbaki frá mér þann
tíma sem ég starfaði í
Reykjahlíð vegna þess
að ég hef aldrei notað
það, enda varla byrjað á
því á vinnustað. Svo veit
ég að var um fleiri stúlkn-
anna. En hafi einhver ein-
hverntíma verið að pukrast með vín
– hvernig vissu þá telpurnar hvar
það var? Voru þær oft að grúska í
herbergjum starfsstúlkna? Hvar
gátu þær drukkið það án þess að upp
kæmist? Allt sýnist þetta nokkuð
flókið.
Það er eðlilegt að börn sem alast
upp hjá vandalausum láti sig dreyma
um hinar afar fátíðu heimsóknir til
ættingjanna, sem voru enn fátíðari
en heimsóknir ættingjanna á barna-
heimilin. En bæri svo við að barn
færi í slíka heimsókn mun dvölin oft
ekki hafa staðið undir væntingum.
Ég held að ég viti nokkurn veginn
eins vel og aðrir hvað fram fór í
Reykjahlíð á þessum tíma. Ég veit
vel um unglingsstúlkuna sem
hræddi litlu telpurnar með allskonar
hryllingssögum, m.a. um manninn,
sem átti að stunda mansal með börn.
Sagan um misnotkun fylgdi þá ekki
með, enda augljóst að vörn gegn
slíku fengist síst með því að binda
sig við rúmið. Að sjálfsögðu var
reynt að fá stúlkuna ofan af þessum
hryllingsáróðri en það var hægara
sagt en gert, því litlu telpurnar eltu
hana eins og skugginn hennar og
gleyptu í sig hvað sem henni datt í
hug að segja þeim. Eftir að hún flutti
í burtu breyttist þetta sem betur fór.
Sigríður forstöðukona í Reykja-
hlíð var „skaphörð nokkuð“ eins og
Njála segir um Bergþóru, og gat
verið byrst. En hún var ákaflega
raungóð og sum af Reykjahlíð-
arbörnunum heimsækja hana enn í
dag. Að leggja hendur á barn þekkt-
ist ekki í Reykjahlíð, enda Sigríður
kennari að mennt. Matur var góður
og starfsandi ágætur. Sigríður var
sanngjarn og góður yfirmaður.
Ég veit að það er ekki auðvelt fyr-
ir barn að alast upp án fjölskyldu og
það geti í mörgum tilfellum skilið
eftir ör á sálinni. En bætir það eitt-
hvað að reyna að finna sökudólg í
hverju horni? Rósa segir að það hafi
sært hana að Sigríður talaði ónær-
gætnislega um móður hennar. Það
er fallegt og dótturlegt af Rósu. En
hvað er hún – og fleiri – nú sjálf að
gera? Flest allt það fólk sem hún út-
hrópar í fjölmiðlum á líka börn og
barnabörn sem án efa sárnar að sjá
mannorð sinna nánustu miskunn-
arlaust sett í tætarann. Ekki þýðir
að mótmæla þegar slíkt ofviðri sem
barnaheimilisfárið er í gangi, til þess
er almenningssefjunin allt of sterk.
Að hinu leytinu er það rétt hjá
Rósu að stjórnvöld stóðu sig slælega
í rekstri þessara heimila. Sigríður í
Reykjahlíð þurfti t.d. að standa í
miklu stímabraki til þess að fá í gegn
nauðsynlegar viðgerðir á húsinu.
Lengi vel komu umsjónaraðilar sér
hjá því að fata börnin, svo var látið
heita að ættingjar skyldu gera það.
Á þessu vildi hinsvegar verða mikill
misbrestur, einhverra hluta vegna,
og börnin gengu iðulega í fötum sem
löngu voru útslitin. Þetta var auðvit-
að óviðunandi. Þegar ég var í
Reykjahlíð var stúlka í hálfu starfi
alla daga við að gera við föt sem
varla héldu bótum.
Fyrir mörgum árum skrifaði ég
sögu sem heitir Barnaheimilið og
Skjaldborg gaf út. Sú saga byggist á
mannlífinu í Reykjahlíð. Gamlir
Reykhlíðingar hefðu e.t.v. gaman af
að líta í hana. Ég get þessa hér til
gamans, því auðvitað er þetta að
mestu leyti skáldskapur en ekki
heimildir. Ég leyfi mér þó að segja
að ég hafi nokkurn veginn náð and-
anum sem þarna sveif yfir.
Vona ég svo að barnaheimilafárið
gangi yfir eins og hvers konar fár
jafnan gerir.
Um hin ýmsu fár Íslandsbyggðar
R. Steinunn Eyjólfsdóttir segir
frá vinnu sinni á barnaheim-
ilinu í Reykjahlíð
»Ég undirrituð er
fyrrverandi starfs-
stúlka í Reykjahlíð og
ég vil nú og framvegis
frábiðja mér slíkar stað-
hæfingar.
Höfundur er rithöfundur.
R. Steinunn
Eyjólfsdóttir
Bréf til blaðsins
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
ÉG OG fjölskylda mín viljum með
bréfi þessu þakka háttvirtum heil-
brigðisráðherra, Guðlaugi Þór, sér-
staklega vel fyrir skilning, áhuga og
stuðning í verki.
Þannig er málum háttað að tveir
heyrnarlausir synir mínir þurfa á
stöðugri talkennslu að halda. Á
haustmánuðum sögðu talmeinafræð-
ingar sig frá samningi við Trygg-
ingastofnun ríkisins, allir nema einn.
TR var því óheimilt að taka þátt í
kostnaði við talþjáfun drengjanna
minna en … auðvitað brást heil-
brigðisráðuneytið við, seint og um
síðir, og setti reglugerð nr. 1166/
2007 sem heimilaði TR að greiða
fjölskyldunni styrk kr. 2000 fyrir
hvern tíma, sem kostar frá og með 1.
febrúar kr. 6.720.
Drengirnir fá vikulegan tíma
þannig að okkar kostnaður í febrúar
verður til dæmis kr. 53.760 en TR
borgar okkur styrk kr. 16.000, eftir
verður bara 37.760 sem er u.þ.b. tvö-
falt það sem við greiddum árlega
þegar samningur talmeinafræðinga
var í gildi.
Það er ómetanlegt fyrir okkur for-
eldra fatlaðra sjúkratryggðra barna
að mæta svo miklum skilningi og
fagmennsku þegar um er að ræða
nauðsynlega endurhæfingu
barnanna okkar.
Það hlýtur að vera skoðun ráð-
herra að eðlileg kostnaðarþátttaka
foreldra fatlaðra barn sé mörg
hundruð þúsund á hverju ári. Metn-
aðurinn sem lagður hefur verið í
reglugerð nr. 1166/2007 gefur það
a.m.k. til kynna.
Takk kærlega fyrir okkur.
ANDREA GUÐNADÓTTIR,
móðir tveggja heyrnarlausra
drengja
Takk fyrir okkur, Guðlaugur Þór
Frá Andreu Guðnadóttur