Morgunblaðið - 07.05.2008, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 7. MAÍ 2008 23
EITT hundrað ár eru í dag liðin frá
því Páll Einarsson var kjörinn
fyrsti borgarstjórinn í Reykjavík.
Embætti borgarstjóra var auglýst
laust til umsóknar í Ingólfi 23. febr-
úar 1908. Í auglýsingunni kom fram
að embættinu „fylgdu“ 4.500 kr. og
„skrifstofufé“ 1.500 kr. Um emb-
ættið sóttu þeir Knud Zimsen, bæj-
arfulltrúi og Páll Einarsson, sýslu-
maður og bæjarfógeti í Hafnarfirði.
Á bæjarstjórnarfundi 7. maí 1908
var gengið til atkvæða og fékk
Knud Zimsen þrjú atkvæði en Páll
Einarsson var kjörinn borgarstjóri
til 6 ára með 10 greiddum atkvæð-
um. Á þeim tíma voru bæjarbúar
um 11.000 talsins.
Í frétt frá Reykjavíkurborg í gær
segir að Páll hafi reynst afar farsæll
borgarstjóri og í hans tíð var ráðist í
margvíslegar stórframkvæmdir
sem breyttu bæ í borg. Má þar
nefna byggingu vatnsveitu, gas-
stöðvar, holræsa og hafnargerð.
Páll kaus að láta af embætti 1914 er
kjörtímabili hans lauk. Var emb-
ættið þá auglýst aftur og hlaut
Knud Zimsen bæjarfulltrúi kosn-
ingu. Var hann borgarstjóri til 1932.
Páll var skipaður bæjarfógeti á
Akureyri og sýslumaður í Eyja-
fjarðarsýslu 1914 og árið 1919 var
hann skipaður hæstaréttardómari
og gegndi hann því embætti til
1935.
Á þeim hundrað árum sem liðin
eru frá kjöri Páls í embætti borg-
arstjóra hafa nítján einstaklingar
gegnt því embætti, þrjár konur og
sextán karlar. „Borgarstjórar hafa
átt náið samstarf við borgarbúa og í
áranna rás hafa þeir borið marg-
vísleg erindi undir borgarstjóra um
allt milli himins og jarðar. Hundrað
ára afmælisins verður minnst með
sögusýningunni „Kæri borgar-
stjóri“ sem opnuð verður í Tjarn-
arsal Ráðhúss Reykjavíkur þann
16. maí nk. Á sýningunni verður
sambandi borgarbúa við borgar-
stjóra og borgina gerð skil og bréf
og önnur skjöl notuð til þess að
spegla tíðarandann og þetta sér-
staka samband íbúanna við borg-
ina,“ segir í frétt Reykjavíkurborg-
ar.
Framfarir Í borgarstjóratíð Páls Einarssonar var ráðist í margvíslegar framkvæmdir sem breyttu bæ í borg. 17.
apríl 1913 fór fyrsti gufuvagninn eftir járnbraut úr Eskihlíð. Borgarstjóri var með í vígsluferð eimreiðarinnar.
Hundrað ár frá kjöri
fyrsta borgarstjórans
Í HNOTSKURN
»Páll Einarsson fæddist áHraunum í Fljótum 25. maí
árið 1868. Hann lést 17. desem-
ber árið 1954.
»Að loknu lögfræðiprófi fráHafnarháskóla var hann
settur málflutningsmaður við
landsyfirréttinn. Páll var sýslu-
maður í Barðastrandarsýslu um
árabil, bæjarfógeti í Hafnarfirði
og sýslumaður í Gullbringu- og
Kjósarsýslu og síðar bæjarfóg-
eti á Akureyri og sýslumaður í
Eyjafjarðarsýslu. Hann var
hæstaréttardómari 1919 til
1935.
Fyrsti borgarstjórinn Páll Einars-
son var borgarstjóri í eitt kjörtíma-
bil eða alls 6 ár, frá 1908 til 1914.
EINAR B. Pálsson, verkfræðingur og fyrrverandi
prófessor, er elsta barn Páls Einarssonar fyrsta borg-
arstjóra Reykvíkinga og Sigríðar Franzdóttur, síðari
konu hans. Einar sem er 96 ára gamall fæddist í borg-
arstjóratíð Páls, 29. febrúar 1912. „Ég er fyrsta barn-
ið sem fæddist sem borgarstjórabarn,“ segir Einar.
„Þegar faðir minn varð borgarstjóri þurfti hann að
ráða til sín skrifstofudömu. Hann var þá ekkjumaður.
Móðir mín gerðist ritari hans og þau felldu hugi sam-
an og gengu í hjónaband. Hann lifði í mjög ham-
ingjusömu hjónabandi og eignaðist mörg börn.“
Einar rifjar upp að á þessum árum keypti faðir
hans fyrstu ritvélina í Reykjavík svo vitað sé. „Ég
man vel eftir henni því ég lærði að pikka á hana þegar
ég var strákur,“ segir Einar.
Hann rifjar upp að sett voru bæjarstjórnarlög fyrir
Reykjavík 1907 og þar var í fyrsta sinn kveðið á um
embætti borgarstjóra. Sýslumennirnir voru áður for-
menn í hreppsnefndum bæja en með lagabreytingum
voru bæjarstjórnir settar á fót og framkvæmdastjóri
bæjarstjórnarinnar í Reykjavík var nefndur borgar-
stjóri vegna þess að Reykjavík var höfuðstaður lands-
ins. „Þetta var alveg ný staða. Faðir minn var kosinn
borgarstjóri. Hann var ekki embættismaður ríkisins.
Á þessum tíma var líka farið að kjósa konur til bæj-
arstjórna. Þegar kosið var í fyrsta skipti til bæjar-
stjórnar eftir þessa breytingu þá voru konur í meiri-
hluta, þ.á.m. var Bríet Bjarnhéðinsdóttir en hún og
faðir minn urðu vinir ævilangt. Ég man að faðir minn
var ánægður með hvað þær voru miklu skynsamari í
ráðstöfunum sínum en karlarnir.“
Einar segir að faðir hans hafi verið mjög ópólitísk-
ur maður en glöggur á allt sem stjórnmál varðaði.
Síðar varð hann hæstaréttardómari og segir Einar að
faðir hans hafi alla tíð verið þeirrar skoðunar að dóm-
ari ætti að halda sig algerlega utan við pólitík.
,,Ég á afskaplega góðar endurminningar úr minni
fjölskyldu,“ segir Einar að lokum.
Fyrsta borgarstjórabarnið
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Fyrstur Einar B. Pálsson verkfræðingur fæddist í
borgarstjóratíð Páls Einarssonar, föður hans, 1912.
ÞANN 25. maí n.k. eru 140 ár liðin frá fæðingu Páls Einarssonar, fyrsta
borgarstjórans, og ætla afkomendur hans af því tilefni að halda afmæl-
ishátíð niðja Páls í Iðnó þann sama dag. Fyrri kona Páls var Sigríður
Árnadóttir en hún lést árið 1905. Eignuðust þau 2 börn. Síðari kona Páls
var Sigríður Franzdóttir og eignuðust þau 6 börn. Páll Einarsson jarð-
eðlisfræðingur er barnabarn Páls og býst hann við miklum fjölda á af-
komendahátíðina.
140 ár frá fæðingu Páls
geti aðeins viðhaldið 5–6% við-
skiptahalla til lengri tíma. Stað-
reyndin er sú að íslenska hagkerfið
hefur sýnt fram á mikla aðlögunar-
hæfni og sveigjanleika á skömmum
tíma, sbr. viðsnúning úr 10,2% við-
skiptahalla árið 2000 í 1,5% afgang
árið 2002. Viðskiptahallinn milli ár-
anna 2006 og 2007 minnkaði einnig
hratt. Nú eru sterk merki þess að
viðskiptahallinn sé á hröðu undan-
haldi, en einstaklingar hafa snar-
lega dregið úr öllum stærri útgjöld-
um. Einnig virðist sem Aliber hafi
ekki kynnt sér rannsókn í nýjustu
Peningamálum Seðlabanka Íslands
um þróun á erlendri stöðu þjóðar-
búsins, þar sem erlendar eignir eru
metnar á markaðsvirði. Þar kemur
fram að viðskiptahallinn hefur í
raun verið ekki svo fjarri þeirri tölu
sem Aliber nefnir sem sjálfbæran
halla.
Í fimmta lagi telur Aliber að ís-
lensku bankarnir séu ungir og hafi
enga getu til þess að verðmeta
áhættu. Hér fer hann einnig á svig
við staðreyndir. Íslenska banka-
kerfið stendur á gömlum merg og
hefur langa reynslu af því að meta
áhættu arðsemi viðskipta. Þá lætur
Aliber þau orð falla að ekki séu til
staðar upplýsingar um hversu arð-
bær rekstur bankanna er. Bankarn-
ir eru opinberlega skráð félög og
birta ýtarlega reikninga ársfjórð-
ungslega samkvæmt alþjóðlegum
stöðlum.
Það er afar mikilvægt að umfjöll-
un um íslenskt efnahagslíf og fjár-
málakerfi sé vönduð, nú þegar augu
alþjóðlegs viðskiptalífs beinast að
Íslandi. Órökstuddar upphrópanir
geta haft alvarleg áhrif og því brýnt
að leita viðhorfa ábyrgra aðila við
slíkum fullyrðingum áður en þær
eru birtar.
Halldór J. Kristjánsson,
formaður SFF.“
viðskiptamódel þeirra ber vott um
ábyrga útlánastefnu með góðri
dreifingu milli landsvæða og at-
vinnugreina. Jafnframt hefur hlut-
fall innlána af útlánum verið aukið
og bankarnir treysta mun minna á
skammtíma fjármögnun. Íslensku
bankarnir eru því ekki reknir eins
og sjóðir heldur ábyrg fyrirtæki
með sterka eiginfjárstöðu og því er
yfirlýsing Alibers úr takti við raun-
verulegar staðreyndir. Meginþung-
inn í starfsemi íslensku bankanna er
hefðbundin inn- og útlánastarfsemi,
en hlutbréfaeign þeirra hefur verið
á bilinu 2–5% af heildareignum.
Þáttur fjárfestingarbankastarfsemi
er í raun ekki meiri en hjá hliðstæð-
um erlendum viðskiptabönkum sem
eru lykilbankar á sínum heima-
markaði eins og íslensku bankarnir
eru (sjá mynd aftast).
Í fjórða lagi segir Aliber að Ísland
geti ekki viðhaldið viðskiptahalla
umfram 10% og að flest hagkerfi
tlandi.
er að ís-
bankar
ir og að
sé óhjá-
þurfa að
gi þeim
tabanka
íkið eigi
ðskipta-
kkert í
ankanna
ríkar að-
raustum
utföll og
þjóðleg-
standast
eftirlits-
kila um
afkomu í
afa dreg-
utfalli af
gnum er
burði og
fréttar
ns
      
& 7$ $ 7
 

&
  







C
 
AÐ LEGGJA verðbólgumark-
miðið á hilluna tímabundið líkt
og bandaríski hagfræðiprófess-
orinn Robert Z. Aliber leggur
til væri algjört glapræði að
mati Arnórs Sighvatssonar, að-
alhagfræðings Seðlabanka Ís-
lands. „Telji menn að hægt sé
að reka peninga-
stefnu og ná ein-
hverjum skikkan-
legum stöðugleika
án þess að pen-
ingastefnan hafi
einhverja kjölfestu
er það algjörlega
ný kenning. Þetta
hafa menn gert í
gegnum söguna
með því að binda
gjaldmiðilinn við
gull, binda hann
við annan traustan
gjaldmiðil, hafa
peningamagns-
stýringu eða gera
það sem við höfum
gert, þ.e. láta
gjaldmiðilinn fljóta og setja
sjálfstæðum seðlabanka verð-
bólgumarkmið. Þeir sem vilja
víkja frá verðbólgumarkmiðinu
verða þá að benda á hvern
hinna kostanna þeir vilja fá í
staðinn. Einn kosturinn er síð-
an auðvitað að ganga í gjald-
miðlabandalag,“ segir Arnór.
„Mér sýnist það sem menn eru
að leggja til sé að við stefnum
beina leið í kjölfarið á Sim-
babve.
Þar er rekin peningastefna
án kjölfestu. Þar eru að vísu
mjög háir stýrivextir, voru ný-
lega 1.200%. Raunstýrivextir
eru því neikvæðir svo nemur
þúsundum prósenta. Þegar lagt
er mat á hversu háir stýrivext-
ir þurfa að verða er nauðsyn-
legt að taka mið af verðbólg-
unni – meta raunvextina.“
Arnór segir að sér virðist
sem hugtakið verðbólguvænt-
ingar komi mönnum spánskt
fyrir sjónir. „Launabreytingar
taka mið af verð-
lagsbreytingum í
fortíðinni og menn
virðast algjörlega
hafa gleymt þeim
lærdómum sem
við lærðum á 7. og
8. áratug síðustu
aldar og vilja
hverfa aftur til
þess tíma. Slíkt er
ekki í boði.
Stjórnmála-
menn geta hins
vegar tekið þá
ákvörðun að taka
upp aðra kjöl-
festu.“
Hann segir það
munu hafa gríðar-
legar fórnir og mikinn kostnað
í för með sér að hleypa verð-
bólgunni upp í tugi prósenta.
„Á endanum þurfa menn alltaf
að hemja verðbólguna og því
meiri sem hún er, því dýrara
verður það. Slíkt þarf að gerast
með aðhaldi og þá er hægt að
nota þær aðferðir sem við beit-
um núna. Auðvitað væri einnig
hægt að grípa til skömmtunar
lánsfjár eins og forðum var
gert.
Ef til vill eru menn að biðja
um það aftur en mér þykir það
ólíklegt. Ég tel að menn hafi
ekki hugsað þessa hugsun til
enda,“ segir Arnór Sighvats-
son.
Algjört glapræði
Arnór
Sighvatsson
tlöndum.
að hlut-
eiflu síð-
ir hefðu
erk með
þar með
m innan

lét Ro-
kstur og
na sem
n hátt en
ita leiks-
staklega
því afar
yrirsögn
pið eina
lofti þar
„Ég tel
hljóðlátt
ig grun-
klabréfa
em nálg-
ndurnýja
ska á að
týringar
að flytja
Íslands.“
unsemdir
ekki nið-
áli. Um-
a er við-
halda sig
a, svo ég
ðreyndir
ur.
rar við-
ar“.