Náttúrufræðingurinn - 1949, Qupperneq 4

50
NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
föstu efnin yfirgnæfandi, í rökum jarðvegi er hlutfallslega minna
af þeim, og í sjó og vötnum eru þau aðeins fáir hundraðshlutar eða
þúsundustu hlutar.
Vatnsmagn jarðvegs getur orðið svo lítið, að gerlastarfsemin
stöðvist þar, en tæpast mun hægt að halda vatni svo hreinu til
lengdar eða lausu við framandi efni, að gerlar finni þar ekki ein-
hverja næringu. Þarfir gerlanna eru smáar, og þeir geta dregið fram
lífið við þröngan kost. Þó að vatn sé hreint og tært útlits og mjög
snautt að næringarefnum, þá er alltaf í því nokkuð af gerlum, og
getur gerlafjöldinn skipt nokkrum tugum eða hundruðum í hverju
grammi. Og ekki þarf nema örlítið af hentugum næringarefnum
til viðbótar í vatnið, eins og t. d. auðleystum köfnunarefnis- eða
kolefnissamböndum, þá margfaldast gerlafjöldinn á svipstundu. í
góðri gróðrarmold er algengt að finna allt að 100 milljónum gerla
í hverju grammi.
Máttur lifandi frumna til þess að vaxa og æxlast virðist takmarka-
laus, ef vissum ytri lágmarksskilyrðum er fullnægt. En það er ein-
mitt vöntun þessara skilyrða, sem takmarkar útbreiðslu tegund-
anna og heldur straumi lífsins í ákveðnum farvegum. Gerilfrumur,
sem hafa öll skilyrði við sitt hæfi, geta skipt sér einu sinni á hverj-
um 20 mínútum. Ef vér reiknum með, að þvermál einnar slíkrar
gerilfrumu sé þúsundasti hluti úr millimetra og 90 skiptingar færu
fram á 30 klst., þá er frumuijöldinn orðinn svo mikill að nægja
mundi til þess að þekja allt yfirborð jarðar (5,1 • 1018 cm2). Eftir
132 skiptingar, þ. e. á 44 klst., eru gerilfrumurnar orðnar 6 • 1039
að tölu og samanlögð þyngd þeirra jöfn þyngd jarðarinnar (6 • 1027
g). Svo hraður vöxtur á gerlunr sem þessi á sér oft stað í náttúrunni,
en aðeins mjög skamma lrríð hverju sinni. Eftir fáar skiptingar hafa
eitt eða fleiri skilyrði brugðizt, fjölgunin verður hægfara og síðan
tekur einstaklingunum að fækka aftur.
Fjölgun og útbreiðslu hveiTar tegundar, plöntu eða dýra, eru
þannig takmörk sett. Skilyrðin, sem takmörkin setja, eru margs
konar, t. d. magn liinna fjölmörgu efna, sem tegundin þarfnast til
næringar eða gefur frá sér sem úrgangsefni, rúm til jress að lifa í,
hitastig, birta o. s. frv. Eins og keðja úr hlekkjum getur ekki verið
sterkari en veikasti hlekkurinn, eins getur engin lífvera eða lífveru-
tegund vaxið meira en jiað skilyrði leyfir, sem næst er lágmarki.
Gangi t. d. eitt nauðsynlegt næringarefni lil þurrðar í jarðveginum,
þá stöðvast gróðurinn, þó að öllum öðrum skilyrðum sé fullnægt.