Náttúrufræðingurinn - 1949, Blaðsíða 25

PAPPIR
71
stundum jafnvel að tveim þriðju hlutum, enda er sellulósinn aðal-
lega framleiddur úr trjáviði. En auk Iians inniheldur trjáviður
margs konar önnur efni, sem fjarlægja þarf, þegar fá á sellulósann
hreinan. Allmikið inniheldúr trjáviður af efni því, sem nefnt er
lignín. Lítið er um það vitað, Iivers konar kemískt samband eða
sambönd lignínið er, og ekki eru menn heldur á einu máli um það,
hvort það sé í kemískum tengslum við sellulósann eða ekki, þótt
hið síðara sé líklegra. En það er hvarvetna fyrir hendi, þar sem
sellulósinn er, ef viðkomandi planta er farin að eldast. Sezt það þá
að í plöntunni innan um sellulósann, og verður hann við það stífari,
plantan trénast, og mætti því nefna lignínið tréni á íslenzku. Þegar
sellulósi er framleiddur úr trjáviði, er það höfuðverkefnið að skilja
hvort frá öðru, sellulósann og lignínið, og kemur það sér vel, að
lignínið er næmara fyrir áhrifum ýmissa kemískra efna en sellu-
lósinn. Má því eyða ligníninu með þessurn efnurn eða leysa það
upp og hafa sellulósann ósnortinn eða lítt snortinn eftir.
Þegar framleiddur er sellulósi úr trjáviði, er reynt að fá öll efnin
til að leysast upp, nerna sellulósann. Má nota til þess ýmis efni og
margar aðferðir, en langmikilsverðastir eru þó tvær þeirra. Sellu-
lósinn, sem framleiddur er með þeim, er mjög misjafn að útliti,
annar er brúnn, en hinn er hvítur. Bera þessar tegundir nafn af
sumum þeirra el'na, sem til framleiðslunnar eru notuð, og er hinn
brúni venjulega nefndur súlfatsellulósi, en hinn hvíti súlfítsellulósi,
svo að munurinn á nöfnunum er ekki mikill.
Úr fleiri hráefnum en trjáviði er einnig framleiddur sellulósi,
þótt ekki sé það nema í smáum stíl, borið saman við trjáviðarsellu-
lósann. Af hráefnum þessum má einkum nefna hálm, bambus og
espartó, og eru notaðar einfaldar aðferðir við þá framleiðslu.
Sellulósinn er misjafn að gerð eftir því, úr hvaða jurt hann er.
Eru frumurnar (eða sellurnar, sem hann er nefndur eftir) mjög
mislangar. Frumur baðmullarháranna eru 1—5 cm að lengd, frum-
urnar úr ba-rrtrjáviði 1—4 mm og úr lauftrjáviði 0,2— 1 mrn að
lengd. Vegna lengdar frumnanna er ekki hægt að nota sellulósa
úr hvers konar trjáviði til framleiðslu pappírs. Ýrnis önnur sérkenni
en frumulengdina hefur sellulósinn oft og tíðum, svo að hægt er að
sjá það á honum, hverrar tegundar hann er. Allur er hann mjúkur
og beygjanlegur, þegar hann er hreinn, en sá, sem er blandaður
tréni eða tengdur því, er að sjálfsögðu harður. Sellulósi er notaður
til margs annars en til framleiðslu pappírs, eins og alkunnugt mun