Náttúrufræðingurinn - 1977, Blaðsíða 6

urs gengur virkt sprungu- og eldgosa-
belti. A Norðurlandi nær það frá
Kelduhverfi til suðurs inn að miðju
landsins en greinist þar í tvö belti.
Annað heldur áfram til suðurs og í
þeim hluta eru t. d. eldfjöllin Katla
og Hekla. Hinn anginn, sem teygir
sig til suðvesturs, stefnir á Reykjanes
og í honum eru eldljöll eins og Heng-
ill og eldgosasvæðin á Reykjanesi.
Miðatlantshafshryggurinn tengist síð-
an landinu við Reykjanes að sunnan-
verðu og að norðanverðu nær hann
frá mynni Eyjafjarðar og stefnir á
Kolbeinsey.
Flest öll eldgos, er orðið hafa á ís-
landi á síðustu öldum, hafa átt sér
stað innan jressa gosbeltis. Sömuleiðis
eru öll háhitasvæði landsins inni á
þessu belti. Reyndar hafa einnig orð-
ið eldgos á Snæfellsnesi, en það svæði
er þó ekki nándar nærri eins virkt
eins og hin fyrrnefndu eiginlegu gos-
belti.
Auk gosbeltanna eru tvö svæði á Is-
landi, sem sérstaklega eru virk livað
jarðskjálfta snertir. Þessi svæði eru
um miðbik Suðurlands og á Norður-
landi (Sveinbjörn Björnsson, 1976).
Nær nyrðra jarðskjálftasvæðið lrá
Kelduhverfi og vestur að Skaga, en
hið syðra frá Reykjanesi austur á
Rangárvelli. l.íta má á jarðskjálfta-
svæðin sem tengilið á milli gosbelt-
anna annars vegar og Miðatlantshafs-
hryggsins hins vegar.
Innan gosbeltanna má víðast hvar
búast við jarðhræringum og eklgos-
um næstum hvenær sem er. Þó eru
gosbeltin ekki jafn virk alls staðar.
Kristján Sæmundsson (1971) benti
fyrstur á að innan gosbeltanna væru
afmörkuð svæði, þar sem sprungur og
eldstöðvar væru þéttari og eldvirkni
meiri en á öðrum stöðum. Þessi svæði
eru oit um 10 km á breidd en nokk-
urra tuga kílómetra löng og hafa
verið kölluð sprungusveimar. Innan
sprungusveimanna eru virkustu eld-
fjöll landsins, svo kallaðar megineld-
stöðvar. Þar eru eldgos verulega tíð-
ari en annars staðar innan sveimsins.
1. mynd sýnir mjög einfaldað jarð-
fræðikort af Norðausturlandi með
gosbeltinu og megineldstöðvum og
sprungusveimum innan þess. Sveim-
arnir og megineldstöðvarnar eru
nefnd eftir viðkomandi háhitasvæð-
um. Helstu megineldstöðvar á þessu
svæði eru Krafla og Askja. I báðum
þessum megineldstöðvum eru miklir
sigkatlar eða öskjur (caldera). Kröflu-
askjan er sporöskjulaga um 10 km
löng í austur-vestur en nálægt 8 km
í norður-suðurátt. Greinargóðar lýs-
ingar eru þegar til á prenti af jarð-
fræði og gossögu Kröflusvæðisins eftir
Kristján Sæmundsson (sjá t. d. Guð-
mund Pálmason o. fl., 1976 og Axel
Björnsson o. 11., 1977) og verður því
hér aðeins drepið á helstu atriði.
A nútíma, ]j. e. síðustu 10 000 árin,
hefur eldvirkní að mestu verið tak-
mörkuð við tvö svæði á Kröflu-
sprungusveimnum. Þessi svæði eru
Kröflusvæðið og sprungusveimurinn
norðan þess með 20 gos á þessum
tíma svo og Námafjallssvæðið, en þar
2. mynd. Einl'aldur jarðfræðiuppdráttur
af Kröflusvæði. Sprungusveimurinn geng-
ur í geginnn öskjuna miðja. Byggt á jarð-
fræðikorti Kristjáns Sæmundssonar. —
Oulline gpological mnp of the Krafla
calclera and the associated fault swarm.
(From Kristján Saemundsson.)
180