Náttúrufræðingurinn - 1989, Side 57

stöðvum utan plötuskila, eigi stærri
þátt í gostíðni þeirra en eldstöðva á
plötuskilum.
SAMANTEKT
Meginatriði greinarinnar má draga
saman á eftirfarandi hátt:
1) Á plötuskilum virðist tíðni ganga-
innskota (tíðni kvikuflóða) úr djúp-
stæðri kvikuþró stjórnast aðallega af
rekhraða og lögun þróar. Því stærri
hluta heildarreksins sem tiltekið eld-
stöðvakerfi tekur á sig og því ílengri
lóðrétt sem viðkomandi þró er þeim
mun hærri er innskotatíðnin.
2) Tíðni gangainnskota (tíðni
kvikuhlaupa) úr grunnstæðu kviku-
hólfi stjórnast í flestum tilvikum af
innskotatíðni þeirrar þróar sem leggur
því til kviku. Þar sem rúmmál hólfs er
yfirleitt ekki nema lítið brot af rúm-
máli þeirrar þróar sem tengist því get-
ur eitt kvikuflóð úr þró valdið allt að
tugum kvikuhlaupa úr tengdu hólfi.
Þetta skýrir gífurlegan fjölda ská-
ganga næst fornum kvikuhólfum svo
og þau mörgu kvikuhlaup sem orðið
hafa í núverandi Kröflueldum.
3) Langtíma gostíðni eldstöðvakerf-
is, sem hér tekur yfir tugi eða hundr-
uð þúsunda ára, er að meðaltali um
10% af tíðni gangainnskota úr þeirri
þró sem leggur kerfinu til kviku.
Skammtíma gostíðni, sem hér tekur
yfir þúsundir ára eða styttri tímabil,
kann að nálgast innskotatíðni viðkom-
andi þróar þannig að allir eða flestir
gangar nái yfirborði sem gosgangar.
Mjög há gostíðni eldstöðva yfir tugi
ára eða nokkur hundruð ár skýrist
annars vegar af stærðarmun þróar og
hólfs og hins vegar, þegar viðkomandi
eldstöð hefur ekki grunnstætt hólf, af
því að þróin er óvenju ílöng lóðrétt. I
báðum tilvikum verður að gera ráð
fyrir að flestir eða allir gangar nái yfir-
borði.
4) Það reiknilíkan sem sett er fram í
greininni virðist skýra allvel langtíma
innskotatíðni, þ.e. fjölda ganga, í
dæmigerðu fornu eldstöðvakerfi
(gangaþyrpingu) á Austfjörðum.
Einnig virðist skammtíma gostíðni á
Reykjanesskaga vera í allgóðu sam-
ræmi við þá tíðni sem búast mætti við
samkvæmt reiknilíkaninu.
ÞAKKIR
Ég þakka Páli Einarssyni fyrir yfirlestur
og gagnlegar ábendingar og Vísindasjóði
fyrir styrki til rannsókna á útkulnuðum og
virkum eldstöðvakerfum, en þær rann-
sóknir eru forsendur reiknilíkansins í þess-
ari grein.
HEIMILDIR
Ari Trausti Guðmundsson 1986. Islands-
eldar. Vaka-Helgafell, Reykjavík. 168
bls.
Ágúst Guðmundsson 1983. Form and di-
mensions of dykes in eastern Iceland.
Tectonophysics 95. 295-307.
Ágúst Guðmundsson 1984. A study of
dykes, fissures and faults in selected
areas of Iceland. Óprentuð Ph.D. ritg.
University of London, Englandi. 268
bls.
Ágúst Guðmundsson 1986a. Possible ef-
fect of aspect ratios of magma cham-
bers on eruption frequency. Geology
14. 991-994.
Ágúst Guðmundsson 1986b. Sprungurnar
á Þingvöllum og myndun þeirra. Nátt-
úrufrœðingurinn 56. 1-18.
Ágúst Guðmundsson 1986c. Formation of
crustal magma chambers in Iceland.
Geology 14. 164-166.
Ágúst Guðmundsson 1986d. Mechanical
aspects of postglacial volcanism and
tectonics of the Reykjanes Peninsula,
Southwest Iceland. Journ. Geophys.
Res. 91. 12711-12721.
Ágúst Guðmundsson 1987a. Kvikuhólf í
gosbeltum íslands. Náttúrufrœðingur-
inn 57. 37-53.
51