Tímarit kaupfjelaganna - 01.01.1896, Blaðsíða 58

52
sjálf, og sínu skipulagi. Og livaða líkur eru til, að svo ó-
upplýstir menn setji sér gott og réttlátt skipulag? Með
bvaða rétti fella þeir dóma yfir umbótatilraunum annara
þjóða?
Það er því auðsætt, að ef vér eigum að verða færir
um að stjórna oss sjálfir, þá verðum vér í því sem öðru
að læra af reynslunni, læra af reynslu alls mannkynsins,
frá uppbafi sögunnar fram á þennan dag, og lítilsvirða
enga tilraun, sem gerð befir verið, til þoss að bæta mann-
lííið. Yér verðum, bleyjiidómalaust, að reyna að meta als-
konar skipulag, sem reynt hefir verið og afleiðingar þess,
bvort sem það nú heitir einveldi eða þjóðveldi, barðstjórn
eða stjórnleysi, sósíalismi eða anarkismi. Sá, sem ekki
gerir þetta, hefir lítinn rétt eða bæfileika til að bafa af-
skifti af almennu skipulagi. Því á bverju á bann að
byggja? Haun verður, eins og blámaðurinn, að læra alt
af sjálfum sér, og starf bans verðuralt í molum og stefnu-
laust. Þannig fer og fyrir þjóð vorri í heild, ef bún ekki
afiar sér sanurar þekkiugar á mannlífinu í öllum þess mynd-
um. Einmitt í því cr hinn sanna mentun fólgin, það er
aðalskilyrðið fyrir ölluin framförum.
Það gagnaði oss lítið, þótt vér ættum of fjár, þótt vér
ættum alskonar verkvélar, gufuskip, járnbrautir, stórbýsi,
báskóla og alt annað, er oss þykir mcst um vert hjá stór-
þjóðunum, alt þetta gagnaði oás lítið, ef meiri hluti þjóð-
ar vorrar væri jafn ófarsæll eftir sem áður, eða jafnvel
ófarsælli, ánauðugri og óhæfari til að lifa siðferðislega fögru
lífi Þetta getum vér lært af reynslu stórþjóðanna. Þrátt
fyrir binar mikið umræddu framfarir og hiu glæsilegustu
stórvirki, hefir þeim ekki enn hoppnast að koma á því
skipulagi, er eytt gæti bölinu -og meinsemdunum, beldur
befír það orðið enn bersýnilegra og brikalegra. Og þótt
menn liafí fundið ráð til að bæta eina meinsemdina, hefir
önnur ný komið í hennar stað, enda gera menn altaf bærri
og bærri kröfur til lífsins, beimta af því meiri og meiri
fársæld og fegurð. Að orsökuuum til meinsemdanua bafa