Tímarit kaupfjelaganna - 01.01.1896, Blaðsíða 63

57
séð, ekki einungis ávexti skipulagsleysis, lieldur einnig ilt
og ranglátt skipulag.
Það var líka verslunin, sem fyrst vakti eftirtekt þjóð-
ar vorrar, er kún raknaði við úr þrældómsmókinu. Um
hana voru ritaðar kcilar bækur; allir sáu, að kún þurfti
verulegra umkóta við. Pá kafði versiunin um langan ald-
ur verið káð körðu og ránglátu skipulagi, er kúgaði alla
landsmenn jafnt. Nú álitu menn, að nóg væri að nema
burtu þetta skipulag (einokunina), sem allir sáu að var
rauglátt. Þá trúðu menn því, að frelsið eitt væri nóg til
að færa alt í gott lag, að alskonar framfarir kæmu af
sjálfu sér með frjálsri samkeppni i verslun og viðskiftum1.
Þessu varð líka framgengt, eins og sjálfsagt var. Eu kvern-
ig fór? Framfarirnar urðu litlar, en i þeirra stað kom í
ljós nýtt afi, litlu aifarabetra en kið gamla skipulag, ef því
kefði verið sanngjarnlega beitt. Og þetta nýa afl, þessi
ávöxtur skipulagslausrar samkeppni, það er kið mikið um-
rædda auðvald. Kaupmennirnir — þessir atvinnurekend-
ur með auð í köndum, en engu skipulagi káðir —
urðu brátt ofjarlar vorir og kúguðu alþýðu nær því eius
kart og kið gamla skipulag. Þá greip alþýða aftur til
skipulagsins. Húu stofnaði verslunarfélög til að reisa rönd
við valdi kaupmenskunnar, og kenni varð talsvort ágengt,
þótt skipulag verslunarfélaganna væri lauslegt og næði of
skammt, enda kafa þau ekki náð káum aldri. En menn
urðu djarfari með tímanum, er nokkuð ávanst, og alþýðu
lærðist að nota félagsskapinn. Ávöxturinn af þessum til-
raunum og viðleitni að koma skipulagi á viðskiftin er kaup-
félagsskapurinn, sem langlengst gengur í skipulagsáttina,
og jafnframt kefir kaft meiri ákrif á kugi manna og kjör,
en nokkuð annað, sem reynt kefir vcrið til umbóta á hög-
um almennings. Það er nú líka fyllilega komið í ljós, að
stefna og eðli kaupfélagsskaparins er í samræmi við ný-
') Þetta er nú raunar sama sem kenningar anarkista, ]ieir vilja
líka nema burtu skipulagið, eá er að eius munurinu, að þeir vilja al-
staðar og í öllu nema það í burtu.