Samvinnan - 01.05.1955, Blaðsíða 6

sem réttur bænda og réttur verka-
manna var tryggður á þeim árum,
þann veg, að hvor flokkurinn hjálpaði
öðrum við stuðning réttlætismála.
Minna má á hina ágætu samvinnu
Jóns Baldvinssonar og Jónasar Jóns-
sonar.
I Skinfaxagreinunum ræðst J. J.
gegn fjárplógsmönnum og hverskonar
fjárdrætti. Allt frá greinunum um
„filistea“ og til þessa dags, í meir en
fjörutíu ár, hefur þeirri sókn frá hendi
hans aldrei linnt.
2. Samvinnumál. Lífsskoðun sam-
vinnumanna var hinn raunverulegi
„barnalærdómur J. J. Trúin á gildi
samvinnustefnunnar var það hellu-
bjarg, sem hann reisti alla starfsemi
sína á. Starf hans í þágu samvinnufé-
laganna hefði eitt nægt til þess að
halda nafni hans á lofti. Sigurður
Kristinsson, hinn hófsami og gætni for-
stjóri S.I.S., segir 1935: „Jónas Jóns-
son er sá maður sem mest hefur kveð-
ið að í samvinnumálum síðustu tvo
áratugina“. Bent skal á þetta:
Jónas átti drjúgan þátt í því að
heildsala S.I.S. var lvajin á stríðsár-
unum fyrri, undir hinni heillavænu
forustu Hallgríms Kristinssonar.
Jónas átti mestan þátt í setningu
samvinnulaganna 1921. Hann fór utan
til að kynna sér erlenda samvinnulög-
gjöf og undirbjó lagafrumvarpið, með
rökstuðningi, er nægði til sigurs, gegn
sterkri andstöðu.
J. J. hefur stjórnað Samvinnuskól-
anum frá 1918 til þessa dags, nema ár-
in, sem hann sat í ráðherrastól. Mik-
ill meirihluti af kaupfélagsstjórum
landsins eru lærisveinar hans og mik-
ill hluti af starfsmönnum S.I.S. og
kaupfélaganna.
J. J. var ritstjóri Tvmarits sam-
vinnujélaganna og Samvinnunnar, frá
1917 til 1947, nema þau árin, sem
hann var ráðherra. Auk þess var hann
óþreytandi til sóknar og varnar sam-
vinnufélögum á hverjum vettvangi,
einkum í blöðunum, fyrst Skinfaxa,
síðan í Tímanum, Landvörn og
Ofeigi. Er skemmst að minnast hinn-
ar miklu varnargreinar í „olíumálinu“.
Fyrst eftir lestur þeirrar greinar mun
almenningi hafa orðið fullljós afstaða
S.I.S. til þessara mála. Hann hefur
verið sverð og skjöldur samvinnunnar
í hálja öld.
3. Þjóðskólar. J. J. ritaði mikið í
Skinfaxa um skólamál. Greinarnar
um „Nýju skólana ensku“ eru mér
enn í fersku minni. Fyrir honum
vakti ný stefna í skólamálum. Allt
nám skyldi frjálsara og um leið al-
hæfara en í hinum klassisku, lærðu
skólum. Að þessu vann hann með
stofnun héraðsskólanna. Alkunn er
barátta hans fyrir fyrsta héraðsskól-
anum, að Laugum. Að hans ráðum
var stefna skólans mótuð. Hún var
fullkomin nýung. Miklu meira náms-
frelsi og áherzla lögð á sjálfstætt nám
og sjálfstæða vinnu. Síðan hélt bar-
áttan áfram skóla af skóla. Laugar-
vatn er táknrænasta dæmið. Skóla-
mál Sunnlendinga voru öll komin í ó-
leysanlega flækju, þegar J. J. hjó á
hnútinn og byggði allt hiklaust að
nýju.
Barátta J. J. fyrir húsmceðraskól-
unum var alveg hliðstæð. Eigi voru
þeir síður slæmar héraðsflækjur, sem
leysa þurfti. En J. J. tókst það allt
með lagni sinni.
Ekkert sýnir betur, hve hugsjóna-
maðurinn J. J. var hagsýnn en valið
á skólastöðum. J. J. var upphafsmað-
ur og öruggur baráttumaður þess, að
skólarnir skyldu reistir við jarðhita,
þar sem unnt var. Oft átti hann í
harðri baráttu við þá, sem héldu fram
„köldum stöðum“. Það var einnig að
ráðum og fyrirlagi J. J. að héraðsskól-
arnir voru gerðir að sumargistihúsum.
Enn um langa framtíð mun ekki finn-
ast hentara ráð til þess að taka á móti
erlendum sumargestum og innlendum
í sveitum.
Ingimar Jónsson segir um Jónas
1935: „Héraðsskólarnir og gagnjrceða-
skólarnir í kaupstöðum voru jyrst og
jremst hans verk.“ En þeir voru ekki
í fyrstu múraðir og kerfisbundnir, sem
tröppur langskólastigans, svo sem síð-
ar varð.
4. Iþróttir. Við Islendingar erum að
tiltölu einhver mesta íþróttaþjóð álf-
unnar. Vissulega munum við skara
fram úr öðrum þjóðum í sundi. Ekki
veit ég, hvort æskumönnum er nú
ljóst, að þetta eigum við fyrst og
fremst J. J. að þakka. Að hans ráð-
um voru reistir ágætir fimleikasalir við
héraðsskólana og fengnir vel menntir
íþróttakennarar. Hann barðist fyrir
stofnun íþróttakennaraskólans. Að
hans ráði risu hinar volgu sundlaugar
við skólana víðsvegar um land.
Þetta allt kom til hjálpar íþrótta-
Tímaritið Samvinnan á Jónasi Jónssyni mikið að þakka. Um
þriggja áratuga skeið jór saga ritsins og saga hans sem eins
áhrifamesta hugmyndasmiðs, ritstjóra og stjórnmálamanns þjóð-
arinnar saman á marga lund. Ojt reyndust ritgerðir Jónasar í
tímaritinu sáð korn, sem meiðir stórmála spruttu upp aj, og á síð-
um Samvinnunnar hlúði hann að þeim, unz þau blómguðust í
sólskini veruleikans.
Samvinnan — vettvangur baráttunnar — tók sjálj miklum
breytingum í ritstjóratíð Jónasar, ejtir þörjum samvinnustefn-
unnar og þróun þjóðlíjsins. Ritið var ejnislega sniðið við sívax-
andi lesendahóp, enda jók það stöðugt áskrijendajjölda sinn og
Jónas skilaði því í hendwr nýrrar kynslóðar sem útbreiddasta
tímariti landsins.
Á þeim tímamótum, sem nú verða í œvi og starfi Jónasar Jóns-
sonar, jærir Samvinnan honum hugheilar þakkir jyrir starf lið-
inna ára og hamingjuðskir með ajmcelið.

6