Andvari - 01.01.1975, Blaðsíða 13

ANDVARl
GÍSLI JÓNSSON
11
lútherskra guðfræðinga og frjálslyndri guðfræði, þegar hún fór aS rySja sér
til rúms, og unítarisma. Og endirinn varS sá, aS unítarar töldu sig eiga meiri
samleiS meS nýguSfræSingum íslenzku þjóSkirkjunnar og vildu stuSla
aS því, aS lútherskir prestar héSan aS heiman réSust til prestsþjónustu
vestur um haf. Var þá myndaS HiS sameinaSa kirkjufélag íslendinga í
Vesturheimi. I söfnuSum þess voru bæSi unítarar og lútherskir nýguS-
fræSingar. Af þessu leiddi mjög frjósama samvinnu, sem sönn ánægja er
aS minnast. En nokkur glundroSi varS meS tilliti til málvenju, og hefir
hann valdiS misskilningi þeim, sem ég drap á. MeSal Vestur-íslendinga
merkti orSiS ,,lútherskur“ sama sem lútherskur gamalguSfræSingur af
íhaldsömustu gerS, - en orSiS ,,unítari“ var í mæltu máli látiS ná yfir
frjálslynda lútherska nýguSfræSinga jafnt sem hina eiginlegu unítara.
Þegar Gísli Jónsson kom til Winnipeg, var samvinna milli unítara og
nýguSfræSinga ekki komin svo langt áleiSis sem síSar varS, en Gísli hlaut
vegna mótunar sinnar á æskuárum heima á íslandi aS fylla flokk unítara.
Hann skýrir frá fyrstu kynnum sínum af séra Rögnvaldi Péturssyni, er
varS ungur prestur unítara, einum hinna mestu skörunga og ágætismanna,
sem þjónaS hafa íslenzkri kristni. „Um verulegan skoSanamun var ekki
aS ræSa,“ segir Gísli (Haugaeldar, hls. 181), ,,því ég hafSi lesiS Ingersoll
jafnframt gamla Balle og síSar fylgzt meS þeim straumum, sem gengu yfir
NorSurlönd fyrir og eftir aldamótin, og auk þess hlýtt á messur hjá séra
Matthíasi nokkur síSustu árin.“
IV
Gísli Jónsson lét fljótt til sín taka, bæSi í almennum menningarmálum
og kirkjumálum. Hann var dáSur söngvari og tók mikinn þátt í kirkju-
söngnum í unítarakirkjunni, og í menningarfélaginu flutti hann erindi.
Þegar aS stofnun ÞjóSræknisfélagsins kom, var hann frá upphafi einn af
aSalforvígismönnum þess. Hann var mikill vinur séra Rögnvalds og sálu-
félagi. SkoSanir þeirra lágu mjög saman, sem fyrr segir. í formála sínum
fyrir ræSusafni séra Rögnvalds, ,,Fögur er foldin", er út kom hjá Menn-
ingarsjóSi eftir dauSa höfundarins, segir Gísli frá þeirri stefnubreytingu,
sem varS í unítaraflokknum eftir aS séra Rögnvaldur hóf prestsstarf sitt
um aldamótin. Gísli ritar: ,,ÁriS 1903 gerSist Rögnvaldur fastur prestur.