Andvari - 01.01.1975, Blaðsíða 20

18
JAKOB JÓNSSON
ANDVARl
lýsir sér einnig í þeim ljóðum og vísum, sem hann yrkir við ýmiss konar
tækifæri.
Gísli ga£ út tvær ljóðabækur. Hin fyrri, „Farfuglar", kom út 1919, en
hin síðari „Fardagar“ í mjög takmörkuðu upplagi 1956. Idin fyrstu ljóð Gísla
eru með nijög rómantískum hlæ, og sú lyriska tilfinning, sem þar kernur
fram, yfirgefur hann aldrei fram á elliár. En það er tvennt annað, sem mér
finnst sérstök ástæða til að vekja athygli á, glettnin, sem aldrei er gróf, en
stundum með broddi, - og hins vegar „mystik“, sem bendir til hins trúræna
upplags höfundarins. Því er svo háttað um surnt af því, sem Vestur-íslend-
ingar yrkja bezt, að það mætir í rauninni aldrei fullurn skilningi heima á
Islandi, vegna þess að skáldskapur verður ekki skilinn utan frá. Og þó að
heima-íslendingar hafi horft á ævi og örlög landanna fyrir vestan, hafa þeir
aldrei fundið það innan frá, sem lifir og andar í ljóðum þeirra og skáldskap.
Glettni Gísla gengur helzt út yfir sýndarmennsku þeirra, sem sækjast
eftir lýðhylli fyrir litla verðleika, og þá, sem ekki eru sannir í hugsun sinni,
heldur háðir einhvers konar kennivaldi. En andlegt frelsi er honum svo
mikið alvörumál, að í sumum kvæðum, sem koma inn á það efni, kennir
innilegs sársauka. Ljóðið „Fermingaróður“, sem hann yrkir við fermingu
systur sinnai', verður ekki skilið nema út frá þeirri baráttu, sem háð var
um fermingareiðinn. Þá var krafizt svokallaðs fermingareiðs eða fermingar-
heits af hverju fermingarbarni, og voru margir, sem álitu, að óþroskaðir
unglingar væru ekkir færir um að rísa undir slíkri ábyrgð. Og við það
bættist, að kirkjan hótaði „hegnandi réttlæti“ með „ógnandi sverðum", ef
göngunni yrði í einhverju breytt. Það er fermingin í hinum gamla orþodoxa
skilningi, sem verður skáldinu sársaukaefni, þegar hann endar kvæðið
þannig:
Nei, ég vildi koma sem kærleikans óþekktur boði,
koma sem hressandi blær og sem vormorgunroði,
anda í sál þína afli, sem nýtt gerði heit:
Að láta allar ræður um trúskyldu hvíla sig heima
í hólfinu, þar sem að prestarnir blöðin sín geyma,—
en hlynna sem bezt að þeim blómum, og hafa á þeim gætur,
er blöð hafa fegurst og rætur
í hjarta þíns hálfgrónum reit.