Iðunn : nýr flokkur - 01.01.1928, Síða 58

52
SamúÖ, vanúð, andúð.
IDUNN
eigin skynskortur, eigin þekkingarskortur, sem hamlar
oss frá því að greina hið insta eðli hennar á því allra
frumstæðasta stigi, er vér þó verðum hennar vör. Eg
^YSS það engum vafa undirorpið, að vér greinum samúð
í sinni allra frumstæðustu og óbrotnustu mynd, þegar
hjá sjálfum hinum allra frumstæðustu lífverum, einfrum-
ungunum, og sé þessi samúð þá í raun og sannleika í
insta eðli sínu einskonar skapanmegin. En eðlishvötin,
sem að vísu einnig er frumstæð eigind, sem vér finnum
þegar hjá einfrumungunum, er þó að vissu leyti afleidd
gagnvart samúðinni. Því eðlishvötin er hin frumstæðasta
andræna eigind sérgreinds lifandi efnis, þá er það hefir
þróast í fyrstu og frumstæðustu starfsfæri. — 0g hún
er í insta eðli sínu starfshvöt en eigi skapanmegin.
En eitt er að hyggja og annað að vita með vissu. Og
er þá að líta á, hvernig vér getum gert oss grein fyrir
slíku skapanmegini, slíkri samúð, hjá einfrumungnum
— og þá eigi síður, hvort slík eða slíkar eigindir hald-
ist — aukist og eflist eftir því sem lífverurnar þróast.
Þetta er nú auðvitað hægar sagt en gert. En ef vér
athugum einfrumunginn og eðli hans, þá sjáum vér að
fyrsta og frumstæðasta verkaskiftingin í líkama hans er
skifting í sérhæfð, efnismörkuð svið og skynja raunspek-
ingar tilveru slíkra sérstæðra sviða aðeins á þann hátt,
að næmleiki þeirra gegn ytri áhrifum, t. d. raforku eða
geislum, er mismunandi. Er mismunurinn stundum svo
mikill, að hvert sérsviðið virðist aðeins nema vissa teg-
und áhrifa — er aðeins næmt gegn henni —- og getur
aðeins hagnýtt sér hana. Vér skynjum hér aðeins líf-
ræna efnasamúð. Og vér vitum fyrir fjölmargar tilraunir
raunspekinga á þessu sviði, að hér kemur í ljós hin
frumstæðasta samúð, ef lífveran getur svarað áhrifum
þeim, er hún er látin mæta, þannig, að af verði vöxtur