Uppeldi og menntun - 01.01.1999, Síða 77

NGÓLFUR ÁSGEIR JÓHANNESSON
starfið og hvað kennarar hefðu gert til að mæta breytingum á ofangreindum
atriðum. Ég vann úr þessu efni með eftirtaldar tvær rannsóknarspurningar í huga:
- Er kennarastarfið orðið vandasamara ogflóknara en það var um 1970?
- Krefst kennarastarfið sérhæfðari þekkingar og leikni en það gerði um 1970?
Ég ræði síðan niðurstöðurnar í ljósi samantektar Sternbergs og Horvaths um þekk-
ingu, skilvirkni og innsæi. Ennfremur geri ég stutta grein fyrir því hvernig rann-
sóknir á kennarastarfinu eru í sjálfu sér stjórnlist til að efla starfið og virðingu fyrir
því. Ég set þær vangaveltur í samhengi við kenningar um þróun fag- og sérfræði-
starfa og nota til þess eftirfarandi tvær spurningar sem ég ræði í lok greinarinnar:
- Geta rannsóknir á starfi kennara bætt vinnubrögð þeirra?
- Ættu rannsóknir á starfi kennara að auka virðingu fyrir kennarastarfinu í sam-
félaginu?
Viðtalsrannsóknin
Fyrsta stigið í rannsókn minni á íslenska kennarastarfinu og sérhæfðri þekkingu
kennara fólst í viðtölum við 19 grunnskólakennara veturinn 1996-1997. Ég valdi
kennarana með aðstoð skrár sem menntamálaráðuneytið gaf út um starfandi
kennara og skólastjómendur við grunnskóla veturinn áður (Skrá um starfandi skóla-
stjórnendur og kennara 1995-1996, 1995). Ég valdi tvo hópa: í öðrum hópnum voru
kennarar úr allmörgum skólum á Norðurlandi eystra, í hinum voru kennarar úr
nokkrum skólum í austurborg og vesturborg Reykjavíkur, í Kópavogi og í Hafnar-
firði. I Kennaratali fann ég aldur og upphafsár í kennslu.
Ég tók síðan viðtöl við tíu kennara á Norðurlandi eystra og níu á höfuðborgar-
svæðinu, samtals 19 kennara, 14 konur og fimm karla. Kennararnir í þessum hópi
eru allir fæddir á árunum 1947-1950 og hófu störf á árunum 1969-1972. Ég valdi
kennara á svo líkum aldri með ámóta langan starfsaldur í kennslu vegna þess að ég
vildi vera viss um að ég væri að spyrja um sama tímabil í öllum viðtölunum. Tveir
höfnuðu þátttöku í rannsókninni og í tvo kennara náðist ekki á þeim tíma þegar
rannsóknin fór fram.
Hópurinn er blandaður miðað við kennslugreinar og starfssvið. Fjölmennastir í
hópnum eru stjórnendur, aðallega þó fyrrverandi skólastjórar og núverandi aðstoð-
arskólastjórar, enda útilokaði ég þá sem höfðu verið skólastjórar meira en helming
starfstímans. Samtals höfðu átta einstaklingar í hópnum stjórnunarreynslu í 61 ár
þegar viðtölin fóru fram og a.m.k. tveir voru náskyldir eða tengdir stjórnendum.
Einnig eru margir kennarar í hópnum með reynslu af því að kenna yngstu börnun-
um, t.d. sex ára börnum. Þá eru í hópnum sérkennarar, íþróttakennarar, dönsku-
kennarar, raungreinakennarar og sögukennarar. Allir viðmælendur mínir flokkast
á einn eða annan hátt sem „sérfræðingar", þ.e. þeir eru reyndir kennarar sem hafa
helgað starfsævi sína kennslu í grunnskóla.
Viðtölin fóru fram á tímabilinu október 1996 til maí 1997. Ég hringdi í flesta
viðmælendur á Norðurlandi eystra fyrirfram eða hitti þá á vinnustað og bað þá að
ræða við mig. í kjölfar þess sendi ég bréf ásamt „Lýsingu á rannsókn" og „Nokkr-
um spurningum til að vísa veginn í viðtölum". I „Lýsingu á rannsókn" voru jafn-
framt upplýsingar um rannsakanda. Flestir höfðu sagt ákveðið já áður en ég sendi
75