Tímarit lögfræðinga - 01.12.1977, Blaðsíða 4

málstaður umsækjanda sé talinn of léttvægur eða fjárhagur hans of góður,
nema hvort tveggja sé.
Gjafsóknar (gjafvarnar) fyrirkomulagið hefur einatt sætt mikilli gagnrýni
úr hópi lögmanna.
í lögunum segir að gjafsóknarhafa skuli skipaður talsmaður og að ríkis-
sjóður greiði talsmanni ferðakostnað og þóknun fyrir málflutning eftir ákvörð-
un dómara þess, er fyrir dómsathöfn þeirri stendur, sem gjafsókn nær til.
Þetta þýðir, að lögmaður, sem tekur að sér gjafsóknarmál, er algerlega
háður geðþótta dómarans, hvað varðar þóknun fyrir flutning málsins. Þótt
dómarinn dæmi lögmanninum þóknun, sem er langt undir lágmarksgjaldskrá
L.M.F.Í. getur lögmaðurinn ekki krafið skjólstæðing sinn um mismuninn. Hann
verður að sætta sig við það, sem að honum er rétt. Þá fær lögmaðurinn enga
greiðslu úr ríkissjóði, fyrr en málinu er endanlega lokið. Það þýðir, að lög-
maðurinn verður að sætta sig við að bíða með að fá laun sín greidd, jafnvel
svo árum skiptir. Um fyrirframgreiðslu eða innborganir er ekki að tala. En
þessu til viðbótar verður lögmaðurinn jafnvel að greiða úr eigin vasa ýmsan
annan kostnað, sem málaferlunum fylgir svo sem kostnað við matsgerðir,
ferðakostnað osfrv. Allur þessi kostnaður fæst heldur ekki greiddur úr ríkis-
sjóði, fyrr en málinu er endanlega lokið með dómi, nema í algerum undan-
tekningartilfellum. Þá eru þess dæmi, að ráðuneytið hefur færst undan að
greiða lögmanni dæmd gjafsóknarlaun, þar sem fjárveiting, sem veitt hefur
verið á fjárlögum til þessara mála það árið, væri uppurin.
Það er skoðun lögmanna, að mikil þörf sé á því, að hér á landi verði tekið
upp fast kerfi um greiðslur úr ríkissjóði fyrir lögfræðilega aðstoð, sem nái
yfir gjafsóknarmál og önnur mál utan dómstóla.
Hér er um að ræða verðugt verkefni fyrir Alþingi og ríkisstjórn.
Það hefur lengi verið vitað, að fjölmennir hópar fólks hafa ekki átt þess
kost vegna fátæktar að njóta þeirrar sjálfsögðu þjónustu, sem felst í lögfræði-
legri aðstoð við lausn vandamála sinna.
En hvernig yrði þessum málum þá best hagað hér á landi?
Mín skoðun er sú að vel kæmi til athugunar að fella þessa hjálp inn í
kerfi almannatrygginga. Kostnaður við almannatryggingar er nú áætlaður um
36 milljarðar króna, og finnst sumum, að það sé ærin fjárhæð. Kostnaður við
lögfræðilega aðstoð yrði þó ekki nema brot af þessari upphæð árlega.
i sumum löndum hefur hið opinbera sett upp sérstakar skrifstofur, sem
veita almenningi lögfræðiaðstoð. Þannig hafa Svíar stofnað 35 lögfræðiskrif-
stofur um land allt.
Ég tel, að við eigum ekki að fara þessa leið, heldur eigi að fela starfandi
lögmönnum að veita þessa þjónustu. Þeir hafa sérhæft sig í að veita almenn-
ingi lögfræðilega aðstoð, og það er engin ástæða til annars en þeir, sem hið
opinbera borgar fyrir, njóti jafngóðrar þjónustu og hinir, sem betur mega sín.
En hverjir eiga að njóta ókeypis lögfræðiaðstoðar?
Sjálfsagt er að setja ákveðið mark, þannig að fólk sem hefur tekjur og
eignir undir einhverju ákveðnu lágmarki falli undir kerfið. Einnig yrði að
kveða á um, til hverra mála hjálpin nái. Sjálfsagt er, að hún nái yfir persónu-
rétt, sifjarétt og erfðarétt, allan skaðabótaréttinn utan samninga, allt sem varð-
ar tryggingamál, lausafjárkaup, sem ekki eru gerð í atvinnuskyni, leigumál,
launamál, mál útaf fbúðakaupum og byggingu íbúða, jarðakaup og byggingu
166