Tímarit lögfræðinga - 01.12.1980, Blaðsíða 8

1944 markaSi þáttaskil í sjálfstæðismálinu, en Jóhann var þeirrar skoðunar,
eins og margir aðrir, að sjálfstæðisbaráttan héldi áfram, þótt skapast hefðu
ný viðhorf. Var hann meðal þeirra, sem beittu sér fyrir því, að tekið var upp
náið samstarf við ríkin í Vestur-Evrópu og Norður-Ameríku. Eins og kunn-
ugt er, tókst fljótlega að vinna þessari stefnu meirihlutafyIgi, og fól hún þó
í sér opinbera afneitun hlutleysisstefnunnar, sem áður hafði verið haldið
mjög á loft, — meira en fékk samrýmst veruleikanum. Jóhann vildi jafnan
eftir þetta treysta, verja og skýra þá stefnu, sem upp var tekin í utanríkis-
málum um 1950. Var hann fulltrúi á þingmannasamkomum Atlantshafsbanda-
lagsins og Evrópuráðsins og í Norðurlandaráði um árabil. — Á kreppuár-
unum var efnahagur fólks hér á landi verri en þeir fá skilið, sem ekki muna
þennan tíma, og fjárhagserfiðleikar hjá atvinnufyrirtækjum og opinberum
stofnunum afarmiklir. Þetta hafði þau áhrif á viðhorf Jóhanns, eins og fleiri
manna, að hann vildi flest til vinna til að forðast atvinnuleysi og til að finna
nýjar leiðir í atvinnumálum. Er vafalaust, að hugmyndir sem þessar áttu
mikinn þátt I því, að á sjöunda áratugnum var látið til skarar skríða og hafin
samvinna við erlend fyrirtæki um að reisa stóriðjuver. Það féll í hlut Jóhanns
Hafstein iðnaðarráðherra að vera í fylkingarbrjósti, þegar mörkuð var ný
stefna að þessu leyti. Það var t.d. hann, sem undirritaði lög nr. 22/1964 um
kísilgúrverksmiðju við Mývatn og lög nr. 76/1966 um lagagildi samningsins
um álbræðsiuna við Straumsvík.
Jóhann Hafstein var litríkur og áberandi stjórnmálamaður. Hann var ágæt-
ur ræðumaður, og þegar hann vildi vanda ræður sínar sérstaklega, var hann
mælskumaður í svolítið upphöfnum, gömlum stíl. Hann skildi vel gildi þess
fyrir stjórnmálamenn að hafa samband við sem flest fólk og átti mikinn þátt
í að skipuleggja starf flokks síns með þetta I huga. Gætti þessa mest, þegar
hann var formaður fulltrúaráðs sjálfstæðisfélaganna í Reykjavík 1943-1955.
Þó að Jóhann væri alþýðlegur og aðgengilegur stjórnmálamaður, voru áhrif
hans þó ef til vill mest vegna þess, hve mikið og vel hann vann að undir-
búningi mála, en þau störf voru ekki alltaf mikið í sviðsljósinu. Jóhann var
fljótur að ná tökum á hinum flóknustu efnum vegna þess, hve sýnt honum
var um að greina aðalatriði frá aukaatriðum. Fyrr er vikið að stóriðjumál-
unum, sem Jóhann gekk að með oddi og eggju, en af öðrum málum, er
hann vann að, má til dæmis nefna kjördæmabreytinguna 1959. Hér leystu
hugmyndirnar einar um nýjar leiðir ekki vandann. Þær þurfti að móta í
smáatriðum, vinna fólk til skilnings á þeim og fylgis við þær, aðlaga fram-
kvæmd og skrifaða texta að hugmyndum byggðum á hagsmunum annarra
o.s.frv. Af þeim kynnum, sem höfundur þessara lína hafði af Jóhanni Haf-
stein, má ætla, að við vinnu sem þessa hafi hann notið sín best. Má vel hugsa
sér, að hann hefði orðið stiftamtmaður, ef hann hefði fæðst öld fyrr. Kemur
þá einnig í hugann, að Jóhann var aristókrat, en raunar ákaflega nútíma-
legur aristókrat. Hið nútímalega kom einnig fram í því, að honum veittist
flestum stjórnmálaforingjum léttara að taka tillit til nýrra viðhorfa. Dæmi þess
er, að í ríkisstjórn Jóhanns sat eina konan, sem verið hefur ráðherra hér á
landi. Þarf ekki að fara í grafgötur um, að þetta var meðal annars vegna
þess, að hann vildi leggja sitt af mörkum, er með raunhæfum hætti stuðlaði
að því að styrkja stöðu kvenna. Við vitum ekki, hvað orðið hefði, ef Jóhanni
hefði enst heilsa lengur en varð. Líklega hefði hann tekist á við verkefni