Tímarit lögfræðinga - 01.05.1984, Side 13

Réttaraðilar geta orðið bótaskyldir eftir hlutlægri reglu, þótt þeir
beri ekki hreina (algerlega) hlutlæga ábyrgð. Helsta dæmi þess er
reglan um vinnuveitandaábyrgð (húsbóndaábyrgð). Eitt af skilyrðum
bótaskyldu samkvæmt henni er að starfsmaður eigi sök á tjóni. Vinnu-
veitandaábyrgðin telst því ekki til hreinnar hlutlægrar ábyrgðar. Bóta-
skylda vinnuveitanda er einungis hlutlæg að því leyti, að það nægir til
bótaréttar að sanna sök á starfsmann, enda þótt sá, sem hann vinnur
fyrir, sé saklaus. I styttingarskyni mun verða talað um hlutlæga ábyrgð
í merkingunni „hrein“ hlutlæg ábyrgð. Orðin „hlutlæg“ og „hlutræn“
ábyrgð fara illa í íslensku. Þau eru samt notuð hér sem þýðing á er-
lenda orðinu „objektiv“, vegna þess að þau hafa unnið sér sess í laga-
máli.3
Ljóst er, að það er mikið hagræði fyrir þann, sem bíður tjón, að geta
reist bótakröfu sína á hlutlægri bótareglu. Hann þarf ekki að sanna,
að tjónið sé afleiðing saknæmrar hegðunar. Hins vegar þarf hann að
sýna fram á, að skilyrði hlutlægrar ábyrgðar séu fyrir hendi. Skil-
yrði þessi eru mismunandi, en almennt nægir að sanna, að tjón hafi
hlotist með ákveðnum hætti, t.d. af skráningarskyldu vélknúnu öku-
tæki í notkun, af ágangi búpenings í engi, tún eða garðlönd eða af
bilun eða galla í tæki. Meginskilyrði hlutlægrar ábyrgðar er að orsaka-
tengsl séu milli tjóns og tiltekinna atvika. Hins vegar er skilyrðið um
sök höfuðeinkenni ábyrgðar á sakargrundvelli.
3 Erlendis er hugtakið „ströng" (,,strikt“) ábyrgð oft notað í merkingunni „objektiv“
ábyrgð. Er sú merking þrengri en felst í hugtakinu „ströng“ ábyrgð samkvæmt fram-
ansögðu.
í grein þessari gerir Arnljótur Björnsson, pró-
fessor, grein fyrir helstu núgildandi íslenskum
réttarreglum um bótaskyldu án sakar (hreina
hlutlæga ábyrgð). Gefið er stutt yfirlit yfir
ákvæði settra laga. Einnig er rætt um reglur,
sem leiddar verða af dómum í bótamálum, þar
sem settum reglum er ekki til að dreifa. Niður-
staða af greinargerð um dóma á þessu sviði er
m.a. sú, að því fari fjarri, að talið verði að hér
á landi gildi almenn regla um hreina hlutlæga
ábyrgð vegna „hættulegs atvinnurekstrar". í
sérstökum kafla er fjallað um lagarök varðandi
ábyrgð án sakar, bæði röksemdir erlendra
fræðimanna og rök, sem finna má í (slenskum
lögskýringargögnum, einkum lagafrumvörpum.
7