Tímarit lögfræðinga - 01.05.1984, Side 27

færslu eiga ekki aðrar bótareglur rétt á sér en hlutlægar ábyrgðar-
reglur, því að bótaskylda bundin skilyrði um sök starfsmanna myndi
hafa í för með sér, að sumt tjón myndi ekki fást bætt úr hendi at-
vinnurekstrarins.
Jafnframt leiðir þessi röksemdafærsla til þeirrar niðurstöðu, að öll
starfsemi, líka sú, sem ekki er hættuleg, skuli búa við hlutlæga ábyrgð.
Fáir munu þó vilja ganga svo langt. Fræðimenn hafa því reynt að
sneiða hjá þessari niðurstöðu með því að segja, að það myndi verða
alltof kostnaðarsamt að reyna að láta hvern rekstraraðila bjÉra þann
kostnað, sem rakinn verður til hans. Þess vegna nægi að takmarka
hina víðtæku bótareglu við starfrækslu, er veldur meira tjóni en al-
mennt gerist, þ.e. hættulega starfsemi.37
Henry Ussing setti fram þá kenningu í doktorsritgerð sinni,38 að
leggja bæri hlutlæga bótaábyrgð á þá, er reka óvenjulega starfsemi,
sem hefur í för með sér sérstaka hættu. Kenning þessi hafði mjög
mikil áhrif í skaðabótarétti á öllum Norðurlöndum. Tvö meginskil-
yrði hlutlægrar ábyrgðar voru eftir kenningu Ussings: (1) að starf-
semin væri óvenjuleg, þ.e. rekstur, sem tiltölulega fáir aðilar í þjóð-
félaginu fást við, og (2) að hættan væri sérstök, þ.e. ekki sú almenna
hætta, sem fylgir velflestri mannlegri starfsemi, eða svo lítil hætta,
að menn taki yfirleitt ekki tillit til hennar, þégar þjóðfélagslegt gildi
starfseminnar er metið. Ussing tók fram, að þessi tvö skilyrði yrði
að meta sameiginlega. Því óvenjulegri sem starfsemin væri, þeim rnun
minni kröfur þyrfti að gera til hættunnar. Sérstaklega mikil hætta
gæti sömuleiðis réttlætt hlutlæga ábyrgð vegna starfsemi, sem ekki
er augljóslega óvenjuleg.39 Bifreiðaakstur og flug flugvéla er ekki
óvenjuleg starfræksla nú á tímum, en vegna sérstakra hættueigin-
leika þessarar starfsemi má telja, að skilyrði hreinnar hlutlægrar
ábyrgðar séu fyrir hendi samkvæmt kenningu Ussings.
Ýmsir erfiðleikar eru á að fara eftir kenningu Ussings. Það má t.d.
oft deila um, hvort tiltekin starfsemi sé „óvenjuleg“ eða „hættuleg“.40
í skýringum Ussings felst ekki nægilega ákveðinn mælikvarði, sem
dómstólar eiga auðvelt með að nota. Raunin varð líka sú, að danskir
37 Hellner, 114, sbr. og Vinding Kruse, 220-1. í vestrænum ríkjum utan Norður-
landa eru sjónarmið víða svipuð. I þýskum rétti er talað um hættuábyrgð („Gef-
ahrdungshaftung“), sbr. t.d. Deutsch, 363 o.áfr. í breskum og bandarískum rétti hefur
sömuleiðis verið byggt á því, að afbrigðileg hætta geti verið grundvöllur hlutlægrar
ábyrgðar án beinnar heimildar í settum lögum, sjá t.d. Fleming, 315-316 og 21. kafla
ritsins Restatement of the Law. Second. Torts.
38 Ussing, 1914.
39 Ussing, 1947, 127.
40 Sjá nánar Vinding Kruse, 224 og Jþrgensen, 1972, 106.
21