Tímarit lögfræðinga - 01.05.1984, Page 39

eiga rót sína að rekja til laga þjóðveldisins. Að þeim frátöldum var
hlutlæg bótaábyrgð ekki lögfest fyrr en með lögum um loftferðir árið
1929. Hæstaréttardómar um svo víðtæka ábyrgð gengu ekki fyrr en
eftir miðja 20. öld (1. kafli).
Núgildandi ákvæði settra íslenskra laga um hlutlæga ábyrgð eru
í ýmsu ósamstæð. Er meginefni flestra þeirra rakið í 2. kafla.
Amis rök hafa verið færð gegn hlutlægri skaðabótaskyldu, t.d. þau,
að svo víðtæk bótaábyrgð lami framtakssemi manna og að atvinnu-
rekstur geti ekki greitt aukinn kostnað, er henni fylgir. Einnig hefur
verið bent á, að önnur bótaúrræði, svo sem slysatryggingar, eða aðrar
víðtækar skaðabótareglur, sem ganga skemmra en hlutlæg ábyrgð,
geti gegnt sama hlutverki. Benda má á margvísleg rök með hlutlægri
ábyrgð, og eru sum þeirra þjóðhagslegs eðlis, svo sem þau, að starf-
semi sé ekki þjóðfélagslega æskileg, nema hún geti staðið fjárhags-
lega undir þeirri hættu, sem af henni stafar. Nú á tímum eiga þjóð-
hagslegu rökin minna fylgi en áður var, og leggja menn fremur
áherslu á lagatæknileg rök. Þótt sumir leggi meiri áherslu á ein rök
en önnur, munu flestir telja, að yfirleitt beri ekki að beita hlutlægri
ábyrgð um tjón í annarri starfsemi en þeirri, sem álitin er sérstak-
lega hættuleg (kafli 3.1.).
1 kafla 3.2. er gefið yfirlit yfir helstu röksemdir, sem hafa komið
fram í sambandi við setningu íslenskra lagaákvæða um hlutlæga
ábyrgð, einkum rök í greinargerðum með lagafrumvörpum. Yfirlitið
ber ekki með sér, að almenn sameiginleg rök liggi að baki hinum ýmsu
lagaákvæðum um þetta efni.
I fjórum dómum um bótaskyldu utan samninga hefur Hæstiréttur
beitt hlutlægri ábyrgðarreglu án þess að styðjast við sett lagaákvæði.
Rökstuðningur í forsendum dómanna er að vísu takmarkaður, en þrír
þeirra, sem allir varða bótaábyrgð atvinnuveitanda gagnvart launþega,
er slasast í starfi végna bilunar eða galla tækis í eigu vinnuveitand-
ans, samrýmast vel fræðikenningum og dómaframkvæmd í hliðstæð-
um málum á Norðurlöndum. Á hinn bóginn veita dómarnir mjög tak-
markaða vísbendingu um, hvernig hlutlægri ábyrgð sé háttað utan
þess sviðs, er þeir beinlínis varða. Auk þessara dóma er getið um
nokkra hæstaréttardóma, þar sem bótaskylda er dæmd á grundvelli
sakar, en vísað sérstaklega í dómsforsendum til þess, hve verk, er slys
hlaust af, var hættulegt. Verða síðarnefndu dómarnir ekki álitnir
fela í sér ráðagerð um hreina hlutlæga ábyrgð. Af ofangreindum dóm-
um og öðrum, sem nefndir eru, er dregin sú ályktun, að því fari fjarri,
að hér á landi gildi almenn regla um hreina hlutlæga ábyrgð vegna
33