Ægir - 01.11.1998, Blaðsíða 24

Guðrún Pétursdóttir, forstöðumaður
Sjávarútvegsstofnunar Háskóla Islands
Gloppur, smugur
og önnur þrætumæri
heimshafanna
Það er fyrst á þessari öld, sem farið
er að líta á lögsögu ríkja yfir nærliggj-
andi hafi út frá öðrum hagsmunum en
hernaðarlegum. Á fyrri helmingi ald-
arinnar tóku ýmis ríki Suður-Ameríku
forystuna um að færa út lögsögu sína
með einhliða yfirlýsingum, allt frá 12
að 200 mílum. Ekki reyndi þó á gildi
þessara yfirlýsinga fyrr en eftir seinni
heimsstyrjöldina, þegar sum ríkjanna
fóru að beita flotavaldi til að hindra
veiðar Bandaríkjamanna innan þess-
ara yfirlýstu lögsögumarka.
Margvíslegir hagsmunir toguðust á
varðandi það hve lögsaga átti að vera
víðtæk á hafinu. í upphafi sátu hern-
aðarlegir hagsmunir í fyrirrúmi, eins
og áður er sagt. En eftir því sem tækni
og vísindum fleygði fram komu einnig
til hagsmunir námavinnslu á hafs-
Hafréttarsáttmálinn gerði einnig ráð fyrír að svæðanefndum yrði komið á fót til að setja
reglur um veiðar á afmörkuðum hafsvceðum. Eftir stóð hins vegar spumingin um það,
hver átti að framfylgja lögum og reglum á miðum sem voru utan 200 mílna. Þama
veiddu flotar frá ýmsum þjóðríkjum, þar sem mismunandi reglur giltu um veiðarfxri og
búnað skipa, veiðar á smáfiski, eftirlit og skráningu afla," segir Guðrún Pétursdóttir í
grein sinni.
lög að sjá hagsmunum sínum borgið
með því að fá fram mismunandi þjóð-
réttarlega lögsögu: þrönga hemaðar-
lögsögu, nokkru víðtækari efnahags-
lögsögu á hafinu, og allt að 200 mílna
lögsögu fyrir hafsbotninn. Auðvitað
var lítið rökrænt samhengi í þessu, til
dæmis var lítið vit í því í miðju kalda
stríðinu að sovésk „fiskiskip" gætu
verið á sveimi innan um olíuborpalla
óvinaþjóðanna. En það má líka spyrja
að því hvort rökvísi sé sterkasta aflið
- fyrri grein
f Tm aldir var það stefna flotaveld-
l»/ anna að heimshöfin væru ölhint
opin. Lengst afvar sú breska regla
rtkjandi í alþjóðarétti að einstök ríki
gætu ekki kontið á eigin lögsögu er
nœði lengra en þrjár mtlur undan
ströndinni. Sagnir hertna að sú regla
eigi upptök sín í langdrægni fall-
byssna á þeint tímum þegar upphafs-
menn alþjóðlegra réttarreglna tóku
að fltuga hafréttarmál. Þriggja nrílna
reglan kom líka í veg fyrir, að strand-
ríki gætu lokað mikilvægustu sund-
um ntilli heimshafa fyrir flotum sjó-
veldanna.
botni, einkum olíuvinnslu. Þáttaskil
urðu með svokallaðri Truman-yfirlýs-
ingu 1946, en með henni slógu
Bandaríkin eign sinni á hafsbotninn
200 mílur út frá ströndinni. í þriðja
lagi sóttu svo hagsmunir fiskveiði-
þjóða fram, með kröfu um að sömu
lög giltu um hafsbotninn og hafið yfir
honum. Stórveldin reyndu í lengstu
24 scm