Alþýðumaðurinn - 05.11.1974, Blaðsíða 4

Alþýðublaðið 55
S. I. þrið'j udag varð Alþýðu-
blaðið 55 ára.
Blaðið kom út í fyrsta skiptið
29. október árið 1919, og var
íyrsti ritstjóri þess, Ólafur Frið-
riksson. Nú á 55 ára afmælinu,
eru ritstjórar þess Freysteinn
Jóhannsson og Sighvatur Björg-
vinsson.
Alþýðublaðið á litríka sögu
að baki sér, og þar hafa verið
ritstj órar margir þj óðkunnir
menn, og þar hafa t. d. numið
sína fréttamennsku, flestir af
kunnustu fréttamönnum þjóðar-
innar — menn eins og t. d.
Eiður Guðnason, Ami Gunnars-
son og Vilhelm Kristinsson hjá
Ríkisútvarpinu, og Björn Jó-
hannsson, fréttastjóri Mbl., svo
nokkrir séu nefndir.
í tilefni afmælisins, skrifaði
Benedikt Gröndal, varaform.
Alþýðuflokksins og ritstjóri Al-
þýðublaðsins um skeið, grein í
Alþýðublaðið, sem fer hér • á
eftir, og greinina nefnir hann:
„ÞANKAR UM LITRÍKA
SÖGU“
Einn fagran vordag 1937 sat
V. S. V. yfir kaffi á Hótel Borg,
ræddi við kunningja og hefur
vafalaust verið að snuðra eftir
einhverju fréttnæmu. Þá var
hann beðinn að koma fram í
anddyri hótelsins, og bitta þar
ungan mann.
Ég stóð úti við vegg, þegar
Vaffi kom gangandi fram, hægt
og rólega að varida, og studdi
sig við stafinn. Eg var 13 ára,
mjór og langur, rauðhærður
sláni, sem hafði fengið þá gri’iu
að skrifa íþróttafréttir, en frek-
ar var lítið um þær í blöðunum
í þá daga. Vaffi horfði framan
í mig með stórum, hvössum
augunum, sem ég átti eftir að
kynnast svo vel síðar. Svo sagði
hann: „Komdu á ritstjórnina á
morgun.“
Ég kom á ritstjórnina á ann-
arri hæð í Alþýðuhúsinu í
hornherberginu, þar sem Verka-
kvennafélagið Framsókn er nú
til húsa. Gengið var inn í aðal-
herbergi, en þar var mikill desk-
ur yfir þvert gólf, til að skilja
gesti frá blaðamönnum, og í
skúffum þessarar mublu var
prentmyndastofa blaðsins.
Þrátt fyrir deskinn, gengu allir
innfyrir, og að skrifborðum
blaðamannanna, en þeir voru
þarna tveir, Karl tsfeld og Vafti.
Karl sneri baki að hornglugg-
anum og krotaði í sífellu fréttir
og þýðingar, en las prófarkir
þess á milli. Gegnt honum sat
Vaffi, venjulega með símann á
lofti og sló á ritvél aðalfréttir
4 - ALÞtÐUMAÐURINN
dagsins. Vaffi vísaði mér inn í
lítið hliðarherbergi, sem einr.ig
hafði stóran hornglugga, en þar
sat ritstjóri blaðsins, Finnbogi
Rútur Valdemarsson. Hann tók
mér vel, og innan skamms tóku
að birtast dálkar undir heitinu:
„íþróttafréttir. Eftir B. S. G.“,
en þar var í fyrstu eingöngu
fjallað um frjálsar íþróttir.
Alþýðublaðið var spennandi á
árunum fyrir heimsstyrjöldina.
Finnbogi Rútur hafði gefið því
svip nútíma dagblaðs, fyrstu
íslensku blaðanna. Hann hafði
valið því stórt brot, notaði stórar
fyrirsagnir, fékk fréttaskeyti og
fréttamyndir frá útlöndum. Auk
þess var skemmtiefni, eins og
myndasaga um ævintýri Ander-
sens, spennandi neðanmálssögur
og stundum kj allaragreinar, sem
menn biðu eftir við afgreiðslu-
dyrnar, þegar blaðið kom út.
Samkeppni við Vísi var injög
hörð, og barist um mínútur til
að koma fyrst á götuna. Síðdegis
var svo rólegt yfir blaðinu, ys
morgunsins farinn úr prent-
smiðjunni, og menn unnu róiega
við leturkassana að innblaði
næsta dags.
Ritstjórnarskrifstofur eru nú
á dögum eins og lokaðar verk-
smiðjur, þar sem efnis er aflað
á elektrónískan hátt frá umheim-
inum. Aður fyrr var þetta öðru
vísi. Lífið gekk liægar fyrir sig
og var streituminna. Ýmsir borg-
arar gerðu það að vana, að líta
inn til blaðamanna, aðallega til
að heyra eitthvað nýtt, stundum
lil að færa fréttir. Steinn Stein-
arr var fastur gestur, hæglátur
og vingjarnlegur; flækingur, að
því er flestum þótti, og grunaði
fáa, að ljóðin hans, sem sum
voru fyrst birt í Alþýðulúaðinu,
myndu lifa lengur en flest annað,
sem þá var birt í blöðum. Vil-
mundur Jónsson, landlæknir,
kom flesta daga, og hafði skarp-
ar og sérkennilegar skoðanir á
flestum hlutum. Ólafur Friðriks-
son flutti ræður yfir okkur,
stundum um Kleifarvatn, stund-
um um kommúnisma. Presrarnir
komu með messutilkynningar,
og flokksmenn utan af landi létu
sjaldan bregðast, að líta inn.
Stefán Jóhann Stefánsson, for-
maður Alþýðuflokksins, hafði
skrifstofu í húsinu, og leit inn
á hverjum degi. Hann fór þá
inn til ritstjórans, og söfnuðust
þangað aðrir blaðamenn og
ýmsir, sem viðstaddir voru. Fóru
þar fram fjörugar umræður,
enda þótt stólar væru aðeins
tveir, og oft ekki hægt að bjóða
formanninum sæti. Hann stóð
þá bara, fékk sér vel í nefið, og
sagði síðustu baktj aldafréttir úr
Alþingi, eða hlustaði á tíðindi,
sem aðrir höfðu að segja.
Eitt leiddi af öðru. Ungur
blaðamaður fékk smám saman
að glíma við alls konar verkefni
og læra af reynslunni, þó oftast
undir handarjaðri Vaffa. Vegna
ungra lesenda, er rétt, að nefna
hann einu sinni fullu nafni,
Vilhjálm S. Vilhjálmsson, enda
þótt þjóðin ætti síðar eftir að
þekkja hann öllu betur undir
dulnefninu Hannes á horninu.
Hann var í áratugi líf og sál
Alþýðublaðsins, brennandi af á-
Benedikt Gröndal.
huga á jafnaðarstefnu og mál-
stað allra þeirra, sem minna
máttu sín. í hans augum var
þessi barátta óaðskiljanlegur
hluti Alþýðublaðsins og tilgang-
urinn með útkomu þess. Hann
hafði ríka tilfinningu fyrir kjör-
um og viðhorfum alþýðunnar,
og varð öðrum fremur rödd
hennar. Vaffi var djarfur frétta-
maður, en vera má, að hans
verði ekki síður minnst í sögu
íslenskrar blaðamennsku fyrir
rabbdálka, er hann hóf að skrifa
undir Hannesarnafninu. Síðari
árin gekk hann ekki til daglegra
starfa á skrifstofum blaðsins, én
skrifaði dálkana heima, og var í
stöðugu símasambandi bæði við
blaðið, og ótrúlegan fjölda
manna í öllum stéttum. Þannig
fylgdist hann vel með og gerði
dálkana að lifandi rödd samtíð-
arinnar. Þeir, sem kynntust
Vaffa, gleyma honum aldrei.
Arið 1942, þegar heimsstyrj-
öldin hafði staðið á þriðja ár,
var gerð stór breyting á Alþýðu-
blaðinu. Stefán Pétursson, sem
áður hafði séð um erlendar
fréttir, var nú orðinn ritstjóri.
Blaðið var stækkað úr 4 í 8
síður, brotið minnkað, og það
gert að morgunblaði. Var talið,
að það gæfi blaðinu aukna póli-
tíska virðingu.
Alþýðublaðið var nú klætt
algerlega nýjum búningi. Það
stóð að vísu svo á, að gamla
prentvélin braut blaðið svo, að
fréttasíðurnar, sem síðast voru
lilbúnar, komu inn í blaðið, en
auglýsingar voru á forsíðu.
Mikið var um nýjungar, m. a.
öll baksíðan skemmtiefni, og var
það nýmæli. Þá var mikið um
hausa yfir dálkum, og urðu
blaðamenn að teikna þá sjálfir,
svo og haus blaðsins,,því að ekki
var fé eytt í atvinuteiknara í þá
tíð. Eftir þesar breytingar, var
Alþýðublaðið um skeið jafn
stórt Morgunblaðinu, og tvöfald-
aðist upplag þess. Þessi jafni
leikur stóð því miður ekki lengi.
Morgunblaðið tók fjörkipp, og
kenndi þá aflsmunar, hvað fjár-
magn, auglýsingar og alla að-
stöðu snerti, svo að það blað
tryggði sér þá sérstöðu, er það
enn hefur.
Stefán Pétursson var ágætur
húsbóndi, starfsamur og sam-
viskusamur. Okkur blaðamönn-
um fannst hann eiginlega vera
tvær persónur. Onnur var hinn
pólitíski Stefán, sem átti að baki
sér ævintýralega reynslu í her-
búðum kommúnismans, hafði
sterkar skoðanir og barðist
vægðarlaust. Hinn Stefáninn var
víðlesinn og skemmtilegur fagur-
keri, sem hafði áhuga á öllu,
milli himins og jarðar. Svo fróð-
ur var hann, að blaðamenn hans
þurftu sjaldan að fletta upp í
alfræðiorðabókum. Það var
fljótlegra, að spyrja Stefán.
Of langt er að telja upp alla
þá ágætu blaðamenn, sem starf-
að hafa við Alþýðublaðið síð-
ustu 2—3 áratugina. Blaðið
stækkaði, og liðstyrkur ritstjórn-
arinnar jókst upp í 10—15
manns, verkaskipting kom til
skjalanna. Yfirleitt höfðu þess-
ir ágætu menn og konur lítil
kynni af blaðamennsku, fyrr en
þeir hófu störfin, enda ekki mörg
tækifæri til þess, á þeim árum.
Alþýðublaðið varð eins konar
útungunarstöð, þar sem margir
af þekktustu blaðamönnum sam-
tíðarinnar hlutu sinn fyrsta lær-
dóm í faginu.
Þegar hér var komið þróun
íslenskrar blaðamennsku, var
hinn gamli, pólitíski stimpill
horfinn af hinum almennu
starfsmönnum á ritstj órnarskrif-
stofunum, og nú á dögum geta
þeir ráðið sig til starfa að mestu
án þess að hugsa um pólitík
sjálfra sín, eða viðkomandi
blaða.
Margir góðir menn hafa rit-
stýrt Alþýðublaðinu síðustu ár-
in, og eru þjóðkunnir fyrir það
og önnur störf. Þegar ég kom
ára
■■BraaRaHW
aitur að blaðinu, eftir nokkurra
ára fjarveru, um það bil, sem
gamla vinstri stjórnin var að
liðast í sundur, haustið 1958,
urðu ritstj órar tveir, við Gísli
Astþórsson. Við deildum verk-
efnum í miþlu bróðemi og réði
ég því, sem var pólitfsks eðlis,
hvort sem voru fréttir, greinar
eða hinir daglegu leiðarar. Öllu
öðru réði Gísli, og gafst þetta
samstarf mjög vel. Gísli er meðal
færustu blaðamanna þjpðarinn-
ar, og meistari í umbroti og upp-
setningu, eins og best sást á Al-
þýðublaðinu, meðan hann var
þaj-
Blaðamennskan er spennandi
starf fyrir þá, sem eru fyrir
bana gerðir. Engir tveir dagar
eru eins, og blaðamaðurinn
kynnist forystumönnum og mál-
efnum samtíðarinnar frá fyrstu
hendi, tekur þátt í stórviðburð-
um, hvort sem eru eldgos eða
þj óðhátíð.
Alþýðublaðið hefur átt lit-
ríka sögu. Það hefur reynt allt
— að vera morgunblað eða síð-
degisblað, að vera s^órt eða Htið,
að vera rammpólitískt eða ópól-
itískt. Þessar tilraunir hafa allar
verið hluti af baráttu lyrir til-
veru blaðsins, því að fjárhags-
legur grundvöllur er auðvitað
ekki fyrir 5 dagblöðum á Islandi
og jafnaðarmönnum hefur raun-
ar alls staðar gengið illa, að
halda úti blöðum. Fyrir því eru
ýmsar augljósar ást,æður.
íslenskt þjóðlíf hefði þó verið
fátækara, ef Alþýðublaðið hefði
ekki verið til, enda þólt sum
umbrot þess hafi þótt takast verr
en önnur. Blaðið hefur í 55 ár
verið boðberi þjóðfélagslegrar
stefnu, sem á sterkan hljóm-
grunn meðal Islendinga, og hef-
ur haft djúp áhrif á mótun ís-
lensks þjóðfélags. Alþýðublaðið
hefur ávallt verið harðskeyttur
málsvari frelsis og mannhelgi,
og því ekki átt upp á pallboiðið
hjá einræðishreyfingum Bæði
nasistar og kommúnistar hafa á
sínum tíma mótmælt opinber-
lega við íslensk stjórnvöld skrif-
um þeirra jafnaðarmanna, sem
sátu í fátæklega búnum skrif-
stofum í Alþýðuhúsinu við
Hverfisgötu — og börðust fyrir
sannfæringu sinni, með hinu
beittasta allra vopna, pennanum.
Þessi barátta hefur réttlætt
allar þær fórnir, sem starfslið
og stjórnendur Alþýðublaðsins
hafa fært í 55 ár. Þetta er sá
arfur, sem nýir blaðamenn, nýir
ritstjórar, nýir stjórnendur taka
við. Þessum arfi ber þeim að
hlúa að, eftir fremsta megni.
Benedikt Gröndal.