Búnaðarrit - 01.01.1943, Blaðsíða 63
B Ú N A }) A R R I T
(il
þeim var og náðu með þvi undir sig' héraðsstjórn og
völdum, bæði veraldlegum og andlegum (Gpðavald).
Sjálfir höfðu þeir svo mörg bú og miklar nytjar al’
landnámi sinu, sem hugur þeirra stóð til, auk þeirra
mörgu hvaða, sem þeir lögðu á landseta sína, bæði
er við kom málafylgi, vígsgengi og til almennra starfa.
Fyrst eftir að land byggðist og landsnytjar voru
miklar, komu þessi ólíku Hfskjör ekki eins átakan-
lega í ljós og síðar varð, er fólki fjölgaði, lífsþarfir
fóru vaxandi og landskostir fóru þverrandi. Þegar
skógar gengu til þurðar, þröngt varð í högum og veiði-
löng dvínuðu, þá var alla jafnan, að stórbóndinn hélt
sínum hlut, en að leiguliðunum, smábændunum,
kreppti. Því lengra sem leið á tímann og þvi meir sem
landsgæðin dróust saman, því harðari varð baráttan
um allar landsafurðir. Stórbændunum, sem áttu land-
ið dugði nú ekki lengur að kreppa að landsetum sín-
um og smábændum, heldur deildu þeir sjálfir sín á
milli um landið og afnot þess, skógarhögg, slægjur,
lieitiland, veiðirétt o. s. frv. Smábóndinn varð að láta
sér nægja það, sem honum var úthlutað, og liann varð
að sætta sig við allar þær hvaðir, sem á harin voru
lagðar. Höfðinginn (goðinn) tilkynnti honum, et
mörg fæddust börnin, að hann mætti ekki fleiri npp-
j'æða. Og varð hann að hlýða því valdboði, sem öðru,
svo knöpp voru kjör bændantta á landi hér.
Það hefur verið mikill siður hér á landi, l'rá önd-
verðu, að fénaður hefur lifað mikið af beit og að mestu
gengið sjálfala á vetrum, og er svo enn í nokkrum
héruðum landsins. Hefur það því allt af komið fyrir
frá því fyrst er Flóki felldi fénað sinn í Vatnsfirði, að
í harðæri hefur fénaður fallið. Oftast hafa þeir hjálp-
að, sem það hafa getað, en ávallt hefur fjárfellir
komið þyngsl niður á fátækum bændum. Ríkum
liöfðingjum liefur gert það ininna til, þó að þeir hafi
fellt eitthvað af fénaði. Um Snorra Sturluson er sagt,