Ný saga - 01.01.1989, Qupperneq 22

Guðmundur J. Guðmundsson
KLERKAR í KLÍPU
Hjónabönd og frillulífi kirkjunnar manna
á miðöldum.
Ekki væri með nokkru
móti hægt að kanónis-
era kaþólskan biskup
sem heil þjóð væri
komin út af.
ví hefur verið fleygt að
nokkrir íslenskir kaþól-
ikkar hafi á íyrri hluta
þessarar aldar reynt að fá páfa
til að kanónisera einhvern verð-
ugan íslending. Nokkrir komu
að sjálfsögðu til greina svo sem
hinn sæli Þorlákur biskup sem
reyndar hafði verið dýrkaður
nokkuð hér á landi í kaþólskum
sið, nú eða þá Guðmundur
góði. Hvorugur þessara varð þó
fyrir valinu heldur reyndust
menn hafa mest dálæti á Jóni
biskupi Arasyni. Eins og venjan
er í svona tilfellum voru hinir
vísustu menn látnir kanna allt
lífshlaup hins tilvonandi dýr-
lings til að atliuga hvort hann
væri þess verður að vera heilag-
ur maður kaþólsku kirkjunnar.
Það er skemmst frá því að segja
að niðurstaðan var sú að jafnvel
þótt Jón Arason væri síðasti
kaþólski biskupinn á Norður-
löndum, mikill kirkjuhöfðingi,
sjálfstæðishetja íslendinga,
ágætt sálmaskáld og hefði dáið
píslarvættisdauða fyrir trú sína
þá væri ekki með nokkru móti
hægt að kanónisera kaþólskan
biskup sem heil þjóð væri kom-
in út af.
Ástæðan fyrir því að ég rifja
þessa sögu upp er sú að hún
bregður ljósi á athyglisverðan
þátt í lífi og starfi kennimanna
hinnar heilögu kaþólsku kirkju
hér á landi, það er að segja sam-
skipti þeirra við hitt kynið. Hér
á eftir ætla ég að segja lítillega
frá þessum samskiptum og bera
ástand mála hér á landi saman
við það sem tíðkaðist annars-
staðar í Vestur-Evrópu.
EINLÍFI PRESTA OG
AFSTAÐA KAÞÓLSKU
KIRKJUNNAR
Snemma á öldum fór að bera á
kröfum innan kirkjunnar í Vest-
ur-Evrópu um að kennimenn
hennar lifðu einlífi. Á fjórðu öld
voru settar reglur þess efnis að
prestar og biskupar skyldu vera
ókvæntir og lifa einlífi. Á
fimmtu öld voru þessar reglur
útvíkkaðar og einnig látnar ná
til subdjákna. Allt frá þessum
tíma voru því í gildi reglur sem
bönnuðu klerkum að kvongast
eða hafa mök við konur. Það
var hins vegar annað mál hvern-
ig tókst að framfylgja þessum
reglum. í þeim efnum skiptust á
skin og skúrir.
Meðan á umróti þjóðflutning-
anna stóð voru þessar reglur að
engu hafðar en á þeim árum
sem ríki Karlunga var upp á sitt
besta, frá miðri sjöundu öld og
fram á þá tíundu, var reynt að
framfylgja þeim eftir því sem
kostur var á. Þegar Karlungarík-
ið liðaðist í sundur sótti aftur í
sama farið enda framferði
margra þeirra manna sem þá
sátu á páfastóli til lítillar fyrir-
myndar í þessum efnum sem
öðrum.
Á 11. öld kom upp mikil um-
bótaalda innan kirkjunnar. Þess-
ar umbætur hafa verið kenndar
við Gregoríus VII. Meðal þess
sem umbótaöflin settu á oddinn
var krafan um að klerkar skyidu
vera ókvæntir. Ekki gekk það
þó andmælalaust fyrir sig og var
hart deilt um þetta mál af mikl-
um lærdómi og speki. En um-
bótasinnar höfðu sigur og á
valdatíma Innocentíusar III. í
byrjun 13. aldar mátti svo heita
að búið væri að útrýma þeim
sið að kaþólskir klerkar væru
kvongaðir nema á Norður-
löndunum. í þessum efnum
voru þeir vandræðabörn kirkj-
unnar. Frá fyrstu tíð var það sið-
ur meðal norrænna klerka að
kvongast rétt eins og aðrir þjóð-
félagsþegnar og verður þess
ekki vart að þeir hafi séð neitt
athugavert við það. Nokkuð var
misjafnt eftir löndum hversu
lengi þessi siður hélst. í Dan-
mörku sem hafði hvað nánast
samband við önnur Evrópu-
lönd hélst þessi siður fram á
síðari hluta 12. aldar, í Noregi
þar til á fyrri hluta 13. aldar en á
íslandi þar til á síðari hluta 13.
aldar. Sænskir prestar héldu og
áfram að ganga í hjónaband
fram á 13. öld. 1
En þótt komið væri í veg fyrir
að klerkar gengju í hjónaband
þá er næsta víst að það liefur
ætíð tíðkast í nokkrum mæli að
þeir héldu frillur. Það hefur
verið undir einstökum kirkju-
höfðingjum komið hvort þeir
framfylgdu reglum kirkjunnar
um einlífi af hörku eða létu
heimilishald klerka sinna af-
skiptalaust.
PRESTAR Á
BIÐILSBUXUM
Á fyrstu áratugunum eftir að
kristni var lögtekin hér á landi
neyddist kirkjan oft á tíðum til
að slá af kröfum sínum á ýms-
um sviðum eða líta framhjá og
samþykkja með þögninni sumt
það sem ekki hefði þótt sæma
þar sem kristni var búin að vera
ráðandi hugmyndafræði í marg-
ar aldir. Þetta var nauðsynlegt
meðan verið var að venja fólk
við grundvallaratriði hinnar
nýju trúar og festa kirkjuna í
sessi sem valdamikið þjóð-
20