Ný saga - 01.01.1989, Qupperneq 71

SKIKKJA SKÍRLÍFISINS
SKIKKJUSAGAN
BERST TIL ÍSLANDS
Líkt og aðrar riddarasögur barst
Möttuls saga til íslands frá Nor-
egi. En ólíkt þeim tók hún á sig
enn nýja mynd, því á fimmt-
ándu öld er sögunni af töfra-
skikkjunni snúið í bundið mál á
ný, og nefndist hún nú Skikkju-
rímur:
Rímurnar eru varðveittar í
þremur handritum, en aðeins
tvö þeirra hafa textafræðilegt
gildi. Annað er Codex Guelfer-
bytanus 42.7 Augusteus 4to í
bókasafni Augusts hertoga í
Wolfenbuttel í Þýskalandi. Þetta
er skinnbók, sem í daglegu tali
er nefnd Kollsbók, effir fyrsta
eiganda hennar, Jóni kolli
Oddssyni lögréttumanni. Bók-
in hefur líklegast verið skrifuð
fyrir hann á árunum 1480-90.20
Þennan texta prentar Gustaf Ce-
derschiöld í Versions Nordiques
du Fabliau Franqais Le mantel
mautaillié sem komu út í Lundi
1877. Hann þekkti ekki hitt
handritið, sem kallað er Kálfa-
víkurbók (AM Acc.22), og nefnt
er eftir bæ skrifarans, Jóns
Þórðarsonar. í handritinu er að
finna á tveim stöðum ártalið
1695, og er bókin vafalaust

skrifuð þá. Handritið fékk Árna-
stofnun í Kaupmannahöfn fyrir
milligöngu Finns Jónssonar, en
hann uppgötvaði það árið 1902.
í bréfi til Árnastofnunar segir
hann að textinn sé „í
heild...betri og réttari en hinir
(sem notaðir eru í útgáfúnni)"
og nefnir hann sérstaklega
Skikkjurímur í þessu sambandi.
Við endann á rímunum í hand-
ritinu stendur ritað sömu hendi
og textinn: „skrifaðar þessar
rímur eftir norrænu kálfskinns-
bók gamalli". Af þessu taldi
Finnur Jónsson þennan texta
a.m.k. jafngamlan Kollsbókar-
textanum og lagði hann því til
grundvallar í útgáfu sinni.21
Skikkjurímur eru þrjár að tölu:
í Kollsbók er fyrsta ríman 56
vísur, önnur ríman 44 vísur og
sú þriðja er 83 vísur. í Kálfavík-
urbók eru fjórar vísur umfram
Kollsbók, tvær i fýrstu rímunni
(á eftir 56. vísu) og tvær í þriðju
rímunni (á eftir 22. vísu).22
AÐSKOTAEFNI í
SKIKKJURÍMUM
Flestir rímnaflokkar fylgja ná-
kvæmlega sögunum sem þeir
byggja á, en í Skikkjurímum er
þó nokkuð mikið efni sem ekki
o' •(> tiar it>ð
»«alidÞ ftarðp L'rt ú «iítE lf.*
ft' pítorn^r(jetjp^
Imt-'W-.ujMefla tHl», Þaui'-ba ji uwo fluatKnv IpáU, U5
UOfjrtUafdflp Mv' frtoW.toú ITJÍh V’ucút íuiVta þuí
H-aSKii ,Jt43\ti"»tt«iVW«TÍlnix iiuhit f iU‘cUö8 ui*.
SatraJl*
t-hyHfW...ac- n
:HhitsrtirtlltKttiuxujiln, )ITi>prt.Vtamiji-n.s.unVjn’VmjV
-(iiUrttuai iítuu'M- fjifr IJuoifm .utjl.
Á fimmtándu öld er
sögunni af töfraskikkj-
unni snúið í bundið
mál á ný.
Úr texta Skikkjurímna. Hér erþví lýst hvernig skikkjan fer konunum.
er að finna í Möttuls sögu. Það
má auðvitað ekki útiloka þann
möguleika að rímnaskáldið hafi
haft fyrir sér einhverja aukna
gerð Möttuls sögu sem nú er
glötuð, en hér verður gert ráð
fyrir að allar breytingar séu frá
rímnaskáldinu komnar.
Eitt er það í rímunum sem
augljóslegast á ekki rætur að
rekja til sögunnar, en það eru
mansöngvarnir. Mansöngvar
urðu með tímanum fastur liður
í rímunum, en er ekki að flnna
í elstu rímnaflokkum, a.m.k.
ekki við hverja rímu. Þeir voru
frá upphafi með sama svipmóti
hvað gerð og innihald varðar; í
þeim koma fram persónulegar
- eða að því er virðist persónu-
legar - hugmyndir skáldsins
um ástina. Mansöngvarnir eru
afkomendur ástarljóða miðalda
og þótt sumir þeirra gætu vel
staðið á eigin fótum, eru þeir
flestir ófrumlegir og andlausir.
Mansöngvarnir tengjast yfirleitt
ekki meginsöguþræði rímn-
anna á nokkurn hátt, en þar
sem eitt algengasta viðfangsefni
þeirra var ást, og þá einkum
hverflyndi kvenna, gæti virst
eðlilegt að dálítið hefði verið
lagt í mansöngva Skikkjurímna.
Mansöngur er við hverja
rímu í Skikkjurímum; sá fyrsti
er sjö erindi, annar f)ögur er-
indi og sjá þriðji níu erindi. í
fýrsta mansöngnum virðist vera
gerð tilraun til að tengjast efni
rímnanna, en hann fjallar ein-
rnitt um hverflyndi kvenna. Síð-
asti vísuhelmingurinn er svona:
misjafnt verður oft mærin trú
mörg eru til þess dæmi;
og er ekki óhugsandi að sagan
sem á eftir fer hafi verið hugsuð
sem dærni slíks.
Efni annars mansöngsins er
sótt í Hávamál. Það virðist líka
tengjast aðalefni rímnanna með
ákalli til kvenna um að vera
trúar, en þó er það á frekar ein-
kennilegan hátt.
Áður finnst um auðar Ná
afmors vers í minni skrá,
enginn veit hvar höldum hjá
heimskur situr, ef þegja má.
69