Austurland - 30.10.1971, Qupperneq 1
ÆJSTURLAND
Um lond oo lýði d Hjótsdalshéraði
Fljótsdalshérað er „stórlega
vítt“, eins og segir um annað hér-
að í fraegii bók.
Einlkum hefur það reynzt mörg-
um sporadrjúgt til heiðannna,
þar sem s>auðkindur og hreindýr
kváðu lifa við betri kost en á öðr-
um afréttum hér á landi, jafnvel
ofgæðakost. Það er mikið land
öll heiðin innan frá Vatnajökli og
út á Heiðarenda nálægt Jökulsár-
brú, en mun stærri er 'þó allur
heiðageimurinn vestan Jökuldals
■titan frá Smjörvatnsheiði norð-
ur um Möðrudai og Víðidal, vest-
ur í Jökulsá á Fjöllum og suður
til Kverkfjalla og Vatnajökuls.
Allt það land heyrir Héraðinu til,
þótt venju'ega sé talað um þ-að í
þrengri skilningi. Suðvestan af
Kvsrkfjöllum og norðaustur að
Kollumúla við Héraðsflóa að vest-
an ei-u um 170 km, og norðvestan
af Biskupsöxl milli Víðidals og
Grímsstað*a á Fjöllum og suðaust-
ur á vatnaskil í Reyðarfjarðar-
dölum röskir 100 km. Það lætur
nærri að Fljótsdalshérað með öll-
um sínum heiðalöndum sé 1/8 af
stærð landsins alls.
Loft'ínur eru fyrst og fremst
landfræðileg hugtök, lengdir vega
•aftur á móti félagsfræðileg. Þjóð-
vegurinn gegnum Jökuldalshrepp
einan frá Biskupsöxl að Sellönd-
um, innsta bæ í Hlíð, er fast að
100 km. Nú skulum við hugsa
okkur að Fljótsdalshérað væri
einn hreppur. Hreppsnefndarfund-
ir yrðu að sjálfsögðu haldnir í
Valaskjálf eða loftkastala þar í
grenndinni, en vel mætti láta sér
detta í hug að sú tilbreyting yrði
svo einu sinni gerð að halda slík-
an fund uppi á Aðalbóli í Hrafn-
kelsdai hjá Páli Gíslasyni — t. d.
i tilefni þess að sverð Freysgoðans
er nú loksins komið í leitimar. Ef
Alfreð á Unaósi væri í þeirri nefnd
yrði hann að aka til fundarins 200
km leið, eða áiíka og frá Reykja-
vik til Búðardals í Dalasýslu. Frá
Unaósi upp í Kleif í Fljótsdal eru
yfir 100 km, og frá sama bæ,
Unaósi, að Ketilsstöðum í Hlíð er
að vísu ekki nema svo sem 20 km
loftlína, en vegurinn milli þessara
bæja er 110 km langur, og milkill
hluti ihans — og raunar flestra
vega á Héraði, ófær sökum snjóa
langtímum saman á vetuma. Það
er því auðsætt að víðlendi byggð-
arinnar er vemlegur táimi félags-
legri þróun, og enn á Héraðið eftir
drjúgan spöl að því marki að
verða samstæð eining og ein heild
í félagslegum efnum.
En í þá átt stefnir þó þróunin,
og Héiaðsmönnum er það fyrir
löngu ljóst að þeir era á margan
máta félagsleg heild. Þess vegna
talda oddvitar hreppanna 10 að
tölu, fundi nokkrum sinnum á ári
til að fjalla um sameiginleg mál,
svo sem heilbrigðismál o. fl., og
sérstakar nefndir fara með önnur,
t. d. Héraðsheimilið Valaskjálf.
Menningarsamtck Héraðsbúa eru
í íauninni félagsleg stofnun hrepp
anna til að vinna að menningar-
málum. Til eru og allmörg félög
sem ná yfir Héraðið allt, t. d.
knattspyrnufélag, leikfélag,
bændafélag, hestamann*afélag,
lions- og rótaryklúbbur, stjórn-
málafélög og verzlunarfélög. Önn-
ur félcg þykir enn hentara að
binda við sveitamörk.
Langt er nú orðið síðan fólki
fór að fækka í sveitum Fljótsdals-
héraðs. Um 100 ár eru síðan
byggðin var svo þéttsetin að fólks-
fleira hefur sennilega aldrei verið.
Þá var byggð Jökuldalsheiðin og
fjöldi afbýla vítt um sveitir. Svo
hófst flcttinn með öskufallinu
1875 og Ameríkuferðunum. Hann
hefur haldið áfram síðan, en þó
ekki jafnt og þétt. Nú eru íbúar
Héraðsins ails 2187 (1. des. sl.),
1170 karlar og 1017 konur - mun-
ur 153. í Egilsstaðahreppi voru á
áðurnefndum tíma 712 en af sveit-
unum var Fljótsdalur fjölmenn-
astur með 201 íbúa,, en Hjalta-
staðaþinghá fámennust með 125.
Seinustu 20 árin 'hefur fólki
fjöigað á Héraðinu öilu um 450,
og veldur því að sjálfsögðu til-
koma Egilsstaðakauptúns sem
taldi þá aðeins 142 íb. Hins vegar
hefur fæikkað um 120 í sveita-
hreppunum á sama tíma, cg mörg
er því í auðn jörðin, þar sem fyrir
s.kömmu gekk fólk um garða. En
það er bct í máli að vita til þess
að jarðirnar eru þó og verða
kyi'i ar og bíða þess tíma sem hef-
ur not fyrir kjöt þeirra og mjólk
í matarþurfandi heimi.
Áður var Fljótsdalshérað ein-
göngu landbúnaðarhérað, nánar
trltekið sauðfjárræktarhérað,
beljur aðeins til heimilisafnota og
eitbhvert rusl af mislitum hænsn-
um. Einu sinni heyrði ég sagt að
Uppsveitamenn þyrftu aðeins
fang á kind í vetrarfóður, en Út-
sveitamenn tvo og þó helzt þrjá
bagga. Þó væru heil lömb á Út-
sveitum álíka þung og annað lærið
af Jckuldalslömbunum. Þetta eru
auðvitað stórýkjur. Nú er sauðfé
fcðrað á mjöli sjávardýra og út-
lendum jurtaaldinum og töðu og
aíurðir pr. á jafnari en fyrr og
stórum meiri a. m, k. á Útsveitum.
Landbúnaðarframleiðslan er líka
orðin fjölbreyttari en áður var,
mjðlk og egg komin á innleggs-
ncturnar. Margt af sveitafólkinu
stundar vinnu utan heimilis mik-
inn hluta árs, svo sem verzlunar-
cg þjónustustörf, bygginigarvinnu
vé’avinnu, verkamannavinnu í
vegagerð og við línulagnir o. s.
frv. 1 miðju Héraði vex höfuð-
staður þess ihratt og tekur við
tcluverðum hluta af fólksfjölgun-
inni, og Héraðsmönnum þykir
gott að vita af stað innan sinna
fjalla færan um að veita lífsskil-
yrði því fólki sem efcki virðist rúm
fyrir í sveitum. -Á. H.
Frá blaðinu
Á aðalfundi kjördæmisráðs Al-
þýðubandalagsins í sumar var lagt
fyrir ritnefnd Austurlands, að
gefa hverju Alþýðubandalagsfé-
lagi í kjördæminu kost á, að heiga
sér eitt blað af Austurlandi.
Sú braut, sem hér er farið inn á,
er mjög athyglisverð og gæti orð-
ið gagnlieg bæði fyrir blaðið og
hin einstöku félög. En hvort sá
árangur næst, sem að er stefnt,
fer vitanlega eingöngu eftir því,
hvernig hin einstöfcu Alþýðu-
bandalagsfélög bregðast við.
Ritnefndin tók þann kjost, að
gefa þessi blöð út sem aukablöð
og gaf Alþýðuibandalaginu á
Fljótsdalshéraði kost á fyrsta
blaðinu. Brást það vel við, og raun
ar betur en því var ætlað, því Al-
þýðubandalagsmenn þar efra
reyndust svo ritglaðir, að þeim
dugði ekkert, minna en tvöfalt
blað. Þeir leituðu fanga nokfcuð
út fyrir sitt félagssvæði — til
Borgarfjarðar, en þar er efckert
Alþýðubandalagsfélag — og gerðu
góða ferð, eins og lesendur munu
sannfærast um.
Og nú láta hin Alþýðubanda-
lagsfélögin væntanlega fordæmi
Héraðsmanna verða sér hvatn-
ingu til þess að þiggja boðið um
að helga sér eitt blað af Austur-
landi hvert um sig. Ritstj.
Hausi á Héraði
Ásarnir, brim landsins,
brotna ekki né hníga
eins og bylgjurnar við Héraðssanda.
Nú standa þeir bránir
og bíða vetrarins
og stara í augu tjarnanna,
sem igerast dökk með haustinu
eins og í ástfanginni stúlku af Jökuldal.
En ær sem enginn mátti vera að rýja í vor
hópast í heimalönd
og fcroppa sáðgresið meðfra n veginum,
þessa iðrun og yfirbót vegagerðarinnar,
og gamla reyfið hleypur í barða
í haustrigningunum,
aldrei fer það í lopapeysur á túiista
eða Síberíurússa,
ætli því verði ekfci bara troðið
meðfram dyrastaf í vetur
þegar Hann fer að hríða?
Og ekki má gleyma kúnum,
þessum þolinmóðustu skepnum sem
Drottinn lét sér detta í hug að skapa,
og dragnast um hagana liðlangt sumarið
með allt þetta júgur, þaðan sem
Smjörfjallið kemur,
þarna drolla þær á túnunum
og ganga sér til húðar á Guðs giasi
fyrir mjólkurbúið á Egilsstöðum.
Galti.