Teningur - 01.06.1989, Blaðsíða 50

vanda alþjóðlegrar samtímalistar falli í
skaut New York-búa. Alltént virðist
augljóst að símulasjónistarnir komast
ekki langt með fulltingi Baudrillards
einu saman. List sem fjallar um list-
kreppu hefur hingað til verið millibils-
list því kreppa er ávallt millibilsástand.
Þó er engin ástæða til að afskrifa
núverandi kreppu of fljótt. Manérism-
inn lifði góðu lífi nær alla 16. öldina og
skilaði heiminum frábærri uppskeru,
ekki síst á sviði bókmennta. Um það
vitna Shakespeare og Cervantes og
þykja engir neðanmálshöfundar.
Og vissulega hamast listspekú-
lantar New York-borgar við að telja
heiminum trú um að allt sé í góðu
gengi hjá þeim og gott betur. En slíkar
yfirlýsingar eru til þess fallnar að vekja
grunsemdir. Þær minna um of á yfir-
lýsingar Parísarelítunnar að stríðinu
loknu. Pegar menn taka að hrópa:
„Sjáðu sæta naflann minn", er tími til
kominn að staldra við.
Vakið er máls á þessu vegna
hættulegrar ofurtrúar íslenskra lista-
manna og reyndar margra annarra á
slíkum miðstöðvum heimsmenning-
ar. Ofurtrú þessi er í réttu hlutfalli við
vanmatið á eigin miðstöð; heilabúinu
sem stýrir hreyfingum þeirra og
hugsun. Reyndar er þjóðsagan um
Babelsturna menningar og lista eink-
um notuð til að þvo heila afskekktra
manna svo tryggt sé að enginn kom-
ist undan fagnaðarerindinu. Það var
einmitt með þessum hætti sem
nútímamenn barokkaldar blésu lífi í
þjóðsögurnar um París og Róm. Utan
þeirra gat enginn menning þrifist. í
þeim efnum gengu þeir auðvitað
erinda páfa og feitra einvalda. Eigi að
síður tókst þeim að eyðileggja það
lýðræðislega andrúmsloft sem leikið
hafði um menningu og listir í lok mið-
alda og byrjun nýaldar.
Menn virtust ekki taka eftir því þótt
lygar þeirra væru frá upphafi berlegar.
Þó vissu allir að Rubens fór til Rómar
og flutti þaðan barokkið til Antwerpen.
Þá var sú borg eitt mesta krumma-
skuð á meginlandi Evrópu. Enda
þurfti Rembrandt ekki að yfirgefa sinn
útkjálka til að skáka öllum róm-
verskum málurum. Það þurfti Veláz-
ques heldur ekki. Honum nægði fárra
mánaða dvöl á Ítalíu. Að vísu vildu
Poussin og Claude Lorrain heldur hír-
ast í uppsveitum Campaníu en heima
hjá sér. En það var til að losna við yfir-
borðsruglið við hirð Loðvík XIV. í
París og Versölum. Það sem við
köllum jafnan nútímalist leit dagsins
Ijós á ofanverðri 19. öld í afskekktustu
og smáborgaralegustu plássum
Suður-Frakklands. Þegar Duchamp,
frumlegasti listamaður 20. aldar, flutti
til New York, var borgin í besta falli
aðhlátursefni upplýstra menntamanna.
LISTIN AÐ FYLGJAST MEÐ
LISTINNI
Á það að vera endanlegt hlutskipti
íslenskra listamanna að babla á
rústum Babelsturnanna löngu eftir að
aðrir eru flúnir? Heimildir lýsa því
hvernig áhrifamestu listamenn sög-
unnar yfirgáfu skarkala tískuborganna
eftir að þeir höfðu numið þar allt sem
vert var að skoða. En þeir hurfu ekki
til síns heima til að daga uppi í logn-
mollulegri sjálfumgleði. Þeir héldu
áfram að fylgjast með, sumpart í því
augnamiði að skáka þaðan „heims-
list" í Babelsturnanna. Það er lítil
ástæða til að fylgjast með alþjóð-
legum straumum ef einungis á að
keppa á eigin heimavelli.
Slíkt nær engri átt. Við eigum skák-
meistara sem fóstra þá heilbrigðu von
að þeim takist að skjóta fremstu
köppum tafllistarinnar ref fyrir rass.
Því sækja þeir alþjóðleg þungavigtar-
mót. Útflytjendur okkar reyna að selja
„heimsins besta" fisk. Aldrei heyrist
talað um gæðafisk samkvæmt ein-
hverjum „séríslenskum staðli “.
Þegar grannt er skoðað kemur upp úr
dúrnum að listamenn eru nánast eina
stéttin í landinu sem telur sig óháða
alþjóðlegu mati. Þó eru sem beturfer
til fjölmargar heilbrigðar undantekn-
ingar í þeirra röðum. íslensk list
gengur þó í of miklum mæli út á sam-
keppni við sjálfa sig. Alltof fáum lista-
mönnum kemur til hugar að vísa
kappi sínu út á við. Það er þó eina
raunhæfa afstaðan. Hitt er auðvitað
ekki annað en nesjamennska.
Áhugaleysi er orsök nesjamennsku.
Jafnframt er það meginorsökin fyrir
almennri vesöld íslenskrar menning-
ar. Kjarninn í þessu áhugaleysi er leti;
rót allrar yfirborðsmennsku. Fátt er
auðveldara en fylgjast með list og
liststraumum. Menn þurfa ekki annað
en lesa um það sem þeir skoða og
ræða síðan í bróðerni um það sem
þeir skoða og lesa. Að skoða er að
skoða rækilega eða á gagnrýninn hátt.
Bæta má öðrum aðferðum við þennan
stofn. Þá verða menn að lesa eins
rækilega og þeir skoða. Þar eð allt
þarf að nýtast og nýtist sem menn
lesa um og skoða, er óþrjótandi efni til
frjórra samræðna. Slíkar samræður
þurfa auðvitað að vera í anda Platóns.
Hrokafullar kappræður kryddaðar
barnalegri hártogun duga eins skammt
og ómerkilegar yfirlýsingar í anda sér-
íslensks þingsalaskvaldurs.
ENGINN ER EYLAND
Nú er það útbreidd skoðun meðal
íslendinga að ekki þurfi að lesa né
ræða um myndlist. Flestir láta sér
nægja að skoða hana því hún er aug-
ans list og augljós sem slík. En þetta
er misskilningur af versta tagi, einkum
þegar málið varðar listir á 19. og 20.
öld. Ef ekki þarf að lesa sér til um
myndlist þá hlýtur lestur um aðrar
listir einnig að vera óþarfur. Jafnframt
hlýtur mesti óþarfinn að vera lestur
um bókmenntir. Lestur um eitthvað
sem þegar stendur skrifað og hver
maður getur lesið af sjálfsdáðun
hljómar sem argasta tímasóun. Sam-
kvæmt því er með öllu óþarft að lesa
Snorra Sturluson þegar hann fjallar
um skáldskap annarra skálda. Öllum
ætti að nægja lestur þeirra frum-
sömdu verka sem hann fjallaði um.
Hið sama á vísast við um allt það
„sem liggur í augum uppi“, íslensk
málfræði hlýtur t.d. að vera meðal
hins gagnslausasta því reglur tung-
unnar heyra börnin og læra löngu
áður en þau fara að stauta.
Ef lestur um myndlist er óþarfur þá
er listkennsla einnig óþörf. Úr því
myndverkin eru jafnaugljós og menn
vilja vera láta ættu verðandi listamenn
að geta gengið beint að sjóðunum og
numið án leiðsagnar. Þeir hljóta að
48