Teningur - 01.10.1989, Blaðsíða 54

Þessar stórsýningar eru tilraunir til
að stefna listinni inn í öll þessi stóru
samhengi. „Myndasenna" er stofn-
væðing listarinnar. Listin er ansi lítil.
„Lítið er fallegt". Klein istschön. Risa-
sýningarnar eru tilraunir til að sýna
mönnum það að hægt sé að stinga
listinni inn í stofnanir, þrátt fyrir allt, að
það sé í lagi, að það sé ekkert athuga-
vert við það. Þær sýna fólki það að
listin sé hluti af hagkerfinu, hluti af
menntakerfinu og menningarkerfinu.
Og hvað gæti komið sér betur fyrir
alla þessa yfirbyggingarmenn en það
þegar allar risasýningarnar, markað-
irnir og safnanirnar eru allt í einu
farnar að hafa bein áhrif á listina
sjálfa? Og hvar erum við þá stödd?
Ný „neó“ málamiðlunarmyndlist fyrir
fjöldann er engum til góðs. En það er
einmitt það sem er að gerast nú á
okkar dögum. Þessháttar list er þó
alls ekki víðsýnni í sér eins og mætti
halda, heldur er hún þröngsýnni. Hún
veldur því að til verður ný tegund
listar sem sýnir öll merki sérhæfingar
og er skotheld í alla staði. Þessi list er
nefnilega vernduð af öllum stofn-
unum sem í kringum hana starfa. Því
frekar sem listin verður meðal-
mennskunni að bráð, því meir verður
hún sérhæfingunni að bráð vegna
þess að hið sértæka og einstaka er
hennar eina vörn. Allt stríðir þetta
gegn hinu almenna mikilvægi góðra
verka sem og hinum varkáru kynnum
listar og arkitektúrs sem einmitt eru
svo aðkallandi um þessar mundir.
Til fjáröflunar fyrir stórar sýningar
verður alltaf að höfða til almennings-
heillar og þessi heill samanstendur af
moðinu (kitsch) og listkunnáttu
fólksins. Og þessi kunnátta er og
verður alltaf röng. Menntunin er fölsk.
Fólki er kennt að dæma listaverk á
þann hátt sem sýningarstjórarnir
sjálfir dæma þau, og í sínum dómum
reyna þeir alltaf að tolla í tískunni eins
og einmittnú í „Myndasennu". Bestu
listaverk okkar tíma eru aldrei sýnd
saman. Stjórarnir halda fram þeim
verkum sem þeir halda með, fyrir þeim
er listin bara einhverskonar „sena"
(scene), „Myndasena", þar sem ein-
hverjir „hlutir" eru „að gerast". Góð
dæmi um þetta viðhorf eru hinir tví-
ræðu annálar Whitney- safnsins sem
ritaðir hafa verið nú í ein fjörutíu ár og
eru alltaf jafn tísku- og tímabundnir. Á
sínum tíma fór lítið fyrir verkum þeirra
Pollocks, Newmans og Rothkos innan
um einhver stórverk nú löngu
gleymdra manna. Sama sinnis voru
og eru enn öll listatímaritin. Hvernig
getur allt þetta heitið menntun, kunn-
átta? Manni líður jafnvel illa í svo órit-
skoðuðum og þétthengdum sýning-
arsölum. Verkunum er alltaf hrúgað
saman á veggina. Sýningargestum er
kennt að þannig skoði maður list. En
það stuðlar einmitt að því að listin
verði talin til verslunar, rétt eins og við
sjáum á listakaupstefnum. Þetta ýtir
undir þá algengu skoðun sem birtist
okkur víða í byggingarlist og almenn-
ingsgörðum og útivistarsvæðum, þá
skoðun sem segir að allt sjónrænt
verði að vera flókið. En þessi land-
læga þörf fyrir flækjur og ringulreið er
algjörlega ofar mínum skilningi.
Helsta skýringin á þessu virðist þó
vera sú að flott og flókið sé merki um
ríkidæmi. Allar opinberar og hálfopin-
berar byggingar og viðbótarálmur
stórfyrirtækja eru einatt flóknar í
lögun. Og að innanverðu er allt
pakkað af innréttingum og öðru dóti,
rétt eins og gerist í húsum ríka
fólksins. Þessi árátta minnir að mörgu
leyti á hegðun nýríkra (Nouveau
riche) upp úr miðri síðustu öld. Stofa
sem búin er „nútíma“-list og nýjustu
húsgögnum er jafn ofhlaðin og gerð-
ist á miðju Viktoríutímabilinu. Kannski
er þetta einhver Nouveau riche-stíll.
Og millistéttirnar apa hann að sjálf-
sögðu upp. Þetta sjáum við einna
best á stórsýningunum, þær eru
okkur kennslustund um horror vacuii
sem Aþeningar töldu til Korinþýskra
sjúkdóma. Jafnframt er margt um
ofhlaðna og útblásna list. En höfuð-
verkur skriffinnanna er eins og ég
sagði sá að útvega sér list sem hæfir
innræti þeirra og hvernig þeir megi
þrengja henni inn í hið nýríka sam-
hengi, nouveau riche, sem nærist á
útþenslu stjórnvalda og stórfyrirtækja.
Stofnanirnar þenjast út og þarfnast
ímyndar við hæfi, e.t.v. ímyndar eins
og bólgnandi blöðru, og almenningur
samþykkir.
Risasýningarnar innprenta fólki þá
skoðun að listin sé annars staðar og
ekki á heimilum þess eða vinnustöð-
um, né þá heldur á togurum eða
öðrum opnum svæðum („public
spaces"). Listin er „annað“ eins og
Ortega y Gasset komst að orði. Listin
er eitthvað sem maður fer til að sjá í
stað þess að búa við. í New York
þykir það smart að fara í „gallerí-
hopp" á laugardagseftirmiðdögum í
limúsínunni, ef menn eiga eina slíka á
annað borð, og kannski er þá eitthvað
keypt í leiðinni. Ortega y Gasset
sagði:
„En mesta hættan sem stafar af
þessari intellektúal afbökun sem „út-
skúfun menningarinnar" veldur er
einmitt sú að menningin, andleg
íhugun, hugsunin sjálf er sett fram í
líki einhverskonar skarts eða dem-
ants sem maðurinn eigi síðan að
skreyta líf sitt með. Semsagt eitthvað
sem liggur utan við líf hans, eins og til
væri líf án menningar og hugsunar,
eins og það væri möguleiki að lifa lífi
sínu án andlegrar öndunar og íhug-
unar. Það er sem væri fólki stillt upp
framan við skartgripaverslun og væri
gefinn sá kostur að kaupa sér menn-
ingu eða sleppa henni alveg. Og það
er staðreynd að á þeim tímum sem
við höfum lifað hefur fólk ekki hikað í
þessu vandasama vali sínu og hefur
ákveðið að kanna til fullnustu síðari
kostinn, hefur flúið frá öllum innri
bollaleggingum og gefið sig að fullu á
vald hinna andstæðu öfga.“
Hinar stóru sýningar ýta undir þær
tilhneigingar safnastjóra, listaverka-
safnara og margra listmangara,
einkum þó í New York þar sem
margar af eftirstríðs-hefðunum kom-
ust á laggir, að hið háalvarlega erfiði
sem listsköpun er sé ekki annað en
bara „sena", þar sem fram fer eitt á
eftir öðru, einn „stíll“ að öðrum
loknum. Og markmið hverrar sýn-
ingar er að gera eitthvað mikið úr
verkunum á þessari „senu". Og til að
svo megi verða er öllu fórnað og
snúið við. Venjulega eru þeir sem
gera á fræga einhverjir lókal-lista-
52