Teningur - 01.10.1989, Blaðsíða 55

menn þrátt fyrir öll heit um aö sýn-
ingin eigi aö vera á landsvísu eða
jafnvel alþjóðleg, þannig er gefiö í
skyn aö verk erlendra listamanna séu
minniháttar, verri, skrýtin, framand-
leg, allt neikvæö orð. Og að sjálf-
sögðu eru hinir frægðir menn síns
tíma, núsins, þannig að öll listasagan,
allir liðnir listamenn og jafnvel lifandi
er hrundið í sömu neikvæðu gröfina,
nema hægt sé að nota þá sem hlið-
stæður og samlíkingar. Allar klisjur
listasögunnar sem sjálfar eru efanum
undirorpnar eru notaðar til stuðnings
við þetta athæfi. Hugsun listasög-
unnar þarf sterklega á þeim rann-
sóknum að halda sem heimspekin
hefur lagt vísindunum til og jafnvel
sagnfræðinni líka. Listasagan er enn
alltof mikið bundin markaðnum og
notar slagorð fyrir niðurstöður. Allar
klisjur hennar um áhrif, hreyfingar,
hópa og afkomendur þeirra eru gjör-
samlega óáhugaverðar og það jafnvel
þó þær séu sannar. Listasagan notar
yfirborðslega félagsfræði og útvatn-
aða heimspeki til að auglýsa það sem
markaðshæft er og halda hinu niðri.
Sjálfur hef ég heyrt marga sölubrell-
una og hef komist að því að kaupand-
inn og seljandinn stunda þær klisjur
sem nægja til þess að kaupin gangi
fram. Til dæmis er oft minnst á það að
listamaðurinn eigi sér eitt hundrað
fylgjendur. Slík ummæli gefa ákveðið
mörg sölustig og gefa til kynna hve
alvarlegur hann er í sköpun sinni sem
síðan gefur ástæður til að halda á
honum stórsýningu. Allt er þetta á
sömu bókina lært: allir þeir sem lifa á
list sinni eru áhugaverðari en listin
sjálf.
Listin er notuð af sakbitnum framá-
mönnum til þess að leiðrétta það sem
að er í þjóðfélaginu. Einhverjum hefur
dottið það í hug að fjölbreytni sé lýð-
ræðisleg og samkoma ólíkra listastíla
og stefna sé fögur fyrirmynd. En risa-
sýningarnar eru fölsun á lýðræði, jafn-
vel fölsk fjölbreytni, hin eina sanna
raunverulega flóra er þar ekki til
staðar. Lýðræði er allra mál. Það er
ódýr lausn að bjóða upp á lítinn og
afmarkaðan leikvöll sem á að heita
lýðræði á meðan verið er að fótum-
Donald Judd, 1986. Ljósmynd eftir Robert
Mapplethorpe
troða það á öðrum alvarlegri stöðum.
Þetta er aðeins lítið leikhús fyrir fólkið
sem fer heim til sín að sýningu lokinni
og segir, einkum nú í þessu tilfelli:
„Sjáið nú alla þessa mörgu og ólíku
listamenn sem þarna berjast sín á
milli“. Þetta segja þeir í sjónvarpinu.
Þetta er ekkert annað en gervilýðræði.
Hið sanna lýðræði er fólgið í að leysa
efnahagsleg og pólitísk vandamál á
friðsamlegan hátt, með málamiðlunum,
á réttum forsendum, alvöru mál á
alvöru stöðum. En þeir sem búa á
þessum stöðum, í höfuðborgunum,
nenna ekki að standa í þessu alvöru
lýðræðisveseni, þá er betra að skella
peningunum bara í Bilderstreit, „ Mynda-
sennu"
Eins og einhver sagði í byrjun
Endurreisnarinnar: „Stórfyrirtækin eru
miðstýring framkvæmdavaldsins á
sama hátt og stjórnvöld eru miðstýr-
ing á pólitísku valdi í stéttaþjóðfé-
lagi“.
Hér á eftir fylgja nokkrar athuga-
semdir mínar ásamt dagsetningum
sínum. Þær varpa e.t.v. nokkru Ijósi á
þetta vandamál sem ég tel vera hvort
sem menn vilja athuga sinn gang
eður ei:
18. febrúar 1987: Iðnbyltingin hófst
fyrir tvöhundruð árum en siðmenning
hennar er rétt að hefjast. Og hingað til
hefur hún ekki farið vel af stað en
mun þó verða að raunveruleika hvort
sem hún verður slæm, allt að því
ómenning, eða meðalmennsk, sem
e.t.v. er þó hin sanna ómenning eða
þá hún verði til fyrirmyndar sem
verður að teljast ólíklegt. 19. öldin var
framlenging á gamla þjóðfélaginu
sem síðan dó endanlega í fyrri heims-
styrjöldinni. Og síðan þá hefur margur
bardaginn verið háður í sköpun hins
nýja þjóðfélags. Og þetta þjóðfélag er
enn í mótun, sem er óviss og ófyrir-
sjáanleg.
Þessi mótun getur gengið á
margan veg en næstversti kostur
hennar (hinn versti verandi kjarnorku-
styrjöld) er sá að hið nýja þjóðfélag
muni verða eins og það gamla. Áður
fyrr voru það tvær stéttir, hin her-
vædda yfirstétt og bændur. Og það
munu verða til tvær stéttir, stétt ríkra
skriffinna, hernaðarleg að nokkru, og
svo stétt iðnvæddra bænda sem inni-
heldur einnig hina lægra settari em-
bættismenn. Millistéttin var svo til
engin fram undir iðnvæðingu og í
framtíðinni mun hún ekki teljandi
heldur. Hin raunverulega millistétt
sem nú er í raun hin gamla millistétt
fer nú minnkandi með degi hverjum.
Flest það fólk sem telur sig til milli-
stéttar tilheyrir henni ekki, hvorki
efnahagslega, menntunarlega eða
pólitískt séð. Flestir þegnar þjóðfé-
lagsins eru að verða einskonar iðn-
bændur, contandini industriali sem
fæddir eru og klæddir og skreyttir
með nokkrum stöðutáknum. Og fyrir
þennan massa er framleiddur skemmti-
kúltúr, skemmtanaiðnaður. Hin sanna
von framtíðarinnar er sú að hin nýja
siðmenning verði án þessa hyldýpis
sem nú er að verða á milli menningar
og skemmtimenningar, að hún þrói
með sér eina og sanna menningu
sem sameinar alla.
Hættan er sú að öll góð list og allur
góður arkitektúr hverfi með öllu, fái
ekki einu sinni að standa þeim
skugga sem þau gera nú. Því þessi
menning sem nú er að myndast er
53