Teningur - 01.10.1989, Blaðsíða 43

stæða þeirrar sem atferðissinnar
meðal sálfræðinga gerðu gegn sjálf-
skoðunarsálarfræði í upphafi þessarar
aldar: þeim þóttu rannsóknir hinna
eldri sálfræðinga á huglægum fyrir-
bærum eins og ilmi eða bragði bera
Htinn árangur og veita óljósar niður-
stöður, og vildu í staðinn gera rann-
sóknir á atferði eins og viðbrögðum
barns sem brennir sig, sambærilegar
við rannsóknir Pavlovs á skiiyrtum
viðbrögðum dýra. Líkt var um Heid-
egger gagnvart Husserl. Hann vildi í
sálarfræði sinni eða mannfræði
einkanlega hyggja að athöfnum fólks
en ekki að sálrænum fyrirbærum eins
og skynjun eða hugsun. Hann hefði
getað gert orð Fásts „í upphafi var
athöfnin“ að kjörorði sínu.
Hann tekur á einum stað dæmi af
stefnuljósi í umferð: þeirri athöfn
manns að gefa öðrum stefnuljós.
Þetta er flókin athöfn þótt hún virðist
einföld, og það sem hún hvílir á fyrst
og fremst eru auðvitað umferðarregl-
ur. Hér höfum við vel að merkja enn
frekari ástæðu til þess en áður að vísa
á bug greinarmuninum á huglægu og
hlutlægu, því að umferðarreglur eru
hvorki huglægt fyrirbæri né hlutlægt í
neinum boðlegum skilningi þeirra
orða. Til að mynda þarf engin huglæg
fyrirbæri - eins og hugsunina „Nú
verð ég að gefa stefnuljós til vinstri “ -
til að stefnuljósið sé gefið, það þjóni
tilgangi sínum og hafi þar með fulla
merkingu sem skilst til fulls.
Svona vildi Heidegger að gerð væri
grein fyrir mannlífinu: það er fyrst og
fremst athafnalíf en ekki sálarlíf. í
athafnalífi er enginn undirstöðumunur
á huga og hlutum: að gefa stefnuljós
er líkamleg athöfn, en þessi athöfn er
líka þrungin hugsun, og greinargerðin
sem til þess þarf að gera þessa athöfn
skiljanlega er ekki sundurgreining á
því hvað er líkamlegt og hvað ekki,
heldur er hún útlistun á umferðarregl-
um.
IV
Ég held ég eigi að geta þess að það
er erfitt að vera frumlegur heimspek-
ingur á síðustu tímum. Af mannfræði
Heideggers er mikil saga sem byrjar
ekki á Husserl og Kierkegaard heldur
á dýrafræði, sálarfræði og siðfræði
Aristótelesar sem mynda lygilega
heilsteypta athafnafræði um verk og
reglur. Svo er Heidegger ekki eini
fylgismaður Aristótelesar í þessu efni
á tuttugustu öld. Annar var til að
mynda Gilbert Ryle. Ef lesandinn
hefur áhuga á þessum fræðum þá er
Hugmyndin um hugann (The Con-
cept of Mind) eftir Ryle miklu við-
ráðanlegri bók en Vist og tíö (Sein
und Zeit) eftir Heidegger.
Annað verður að nefna. Einn meg-
inþátturinn í uppreisn Heideggers
gegn Husserl var sá að Heidegger
smíðaði sér nýstárlegtfræðiheitakerfi,
eins og Husserl hafði sjálfur gert, í
41
L