Vera - 01.05.1996, Blaðsíða 37

U Ð N Y
GUÐBJÖRNSDÓTTIR
KYNFERÐISLEG ÁREITNI
RÆDD Á ALÞINGI
Umræðan
um ofbeldi
gagnvart kon-
um hefur smátt
og smátt komið upp
á yfirborðið: Það tók tíma að fá
það viðurkennt að ofbeldi gagnvart konum
innan veggja heimilisins væri samfélags-
vandamál en ekki einkamál, samanber bar-
áttuna fyrir kvennaathvarfinu. Það hefur
einnig tekið tíma að fá viðurkennt að konur
sem verða fyrir nauðgun, þurfi sérstaka
meðhöndlun bæði innan heilbrigðiskerfis-
ins og dómskerfisins. Kvennalistinn undir
forystu Guðrúnar Agnarsdóttur fékk sam-
þykkta tillögu til þingsályktunar á Alþingi um
sérstaka neyðarmóttöku á Landspítalan-
um, sem Guðrún hefur veriö forstöðulækn-
ir fyrir frá upphafi. Viðkvæmasta form af
kynferðislegu ofbeldi, sifjaspell, kom upp á
yfirborðið fyrir nokkrum árum. Á engan er
hallað þó það sé fyrst og fremst þakkað
rannsóknum dr. Guðrúnar Jónsdóttur og
starfi Stígamóta. Starf Kvennaathvarfsins,
Neyðarmóttökunnar og Stígamóta hefur
opnað umræðuna um kynferðislegt ofbeldi
þannig að farvegir kerfisins hafa orðið skýr-
ari og aðgengilegri fyrir þá sem verða fyrir
ofbeldi af þessu tagi, en þar eru konur í
miklum meirihluta. En hvað með kynferðis-
lega áreitni? Hvaða farvegir eru fyrir ofbeldi
eða einelti af því tagi? Þegar kynferðisleg
áreitni kom upp á yfirborðið í Háskóla ís-
lands sl. haust birtist m.a. grein um efnið
eftir Sigríði Matthíasdóttur í TTmariti Há-
skóla íslands Sæmundi á Selnum. í grein-
inni var rætt við tvær stúlkur sem höfðu orð-
ið fyrir kynferðislegri áreitni T háskólanum,
svo og við nokkra kennara og fræðimenn
sem þekkja til innan háskólans og til rann-
sókna á þessu sviði, þar á meðal við höf-
und þessarar greinar. Ég hef verið kennari
við háskólann í 20 ár og veit að þetta er
ekki í fyrsta skipti sem kynferðisleg áreitni
á sér stað T háskólanum. Þrátt fyrir þekkt
dæmi um kynferðislega áreitni innan há-
skólans sem annarra skóla, og þrátt fyrir
mikla umræðu um, rannsóknir á og skipu-
leg viðbrögð gegn kynferðislegri áreitni er-
lendis, þá tel ég Ijóst að í kringum þetta
form eineltis hefur ríkt bannhelgi hér á
landi. Síðan ég tók sæti á Alþingi hef ég
kynnt mér erlenda og innlenda lagasetningu
um kynferðislega áreitni og fylgst með því
starfi sem Jafnréttisráð hefur unnið að, þ.e.
útgáfu bæklings um kynferðislega áreitni
og yfirstandandi könnun í samvinnu viö
Vinnueftirlit rikisins á kynferðislegri áreitni á
vinnumarkaði, sem boðuð er T Jafnréttis-
áætlun til flögurra ára frá árinu 1993. Þeg-
ar biskupsmálið kom upp í vetur kom van-
máttur kirkjunnar gagnvart málum af þessu
tagi vel í Ijós. Af öllu þessu dró ég þá álykt-
un að það séu fleiri stofnanir en háskólinn
sem þyrftu að skipuleggja farvegi fyrir mál
af þessu tagi og því ákvað ég að taka mál-
ið upp utan dagskrár á Alþingi.
Utandagskrárumræða:
„Ásakanir um kynferðislega áreitni í
opinberum stofnunum”
Yfirleitt er beðið um utandagskrárumræðu
með eins dags fyrirvara, en í þetta skipti
liðu tvær vikur frá því að ég baö um umræð-
una þangað til af henni varð þann 14. mars
1996. Þó að meginástæðan væri veikindi
og utanlandsferð forsætisráðherra, sem ég
bað um að yrði til andsvara, þá kom strax í
Ijós ákveðin andstaða innan þingsins gegn
þvT að taka málið þar fyrir. Það sama á við
um ýmsa aðila úti í þjóðfélaginu. Þegar ég
hafði hinsvegar útskýrt með hvaða hætti ég
ætlaði að taka á umræðunni hvarf mótstað-
an yfirleitt og á það jafnt viö um þingmenn,
kirkjunnar menn, sem aðra.
Utandagskrárumræða má taka 30 mín-
útur og framsögumaður hefur 5 mínútur til
framsögu og þrjár mínútur T lokin. í umræð-
unni vakti ég athygli á hve vanmáttug kirkj-
an og háskólinn hefðu verið til að bregðast
við ásökunum um kynferðislega áreitni sem
bendi til að þessar stofnanir þurfi að koma
sér upp skipulegum farvegi fyrir mál af
þessu tagi. Niðurstaöan í biskupsmálinu sé
fullkomlega óviðunandi fyrir viðkomandi
konur, fyrir biskupinn, fyrir þjóðkirkjuna og
fyrir þjóðina. Viðbrögð almennings bendi til
mikillar vanþekkingar og að þörf sé á
fræðslu og fyrirbyggjandi starfi. T.d. velti
fólk þvt fyrir sér hvort ekki megi lengur sýna
daður á vinnustað eða leggja höndina á öxl
nemenda. Þá benti ég á aö þó að kynferðis-
leg áreitni hafi verið gerð að refsiveröu at-
hæfi árið 1992, samanber 198. grein hegn-
ingarlaga, þá sé hvergi að finna skýra
skilgreiningu á því hvað kallist kynferðisleg
áreitni samkvæmt Tslenskum lögum.
Breska lögfræðingafélagið skilgreini kyn-
ferðislega áreitni sem óæskilega hegðun af
kynferðislegum toga, sem hefur skaðleg
áhrif á vinnustað eða trúnaðarsamband,
veldur þolanda vanlíðan, og er vinnustað til
vansæmdar. Undir þessa skilgreiningu falla
klámbrandarar, óviðeigandi tilmæli um náin
samskipti utan vinnustaðar, óvelkomnir
kossar og þukl og hverskonar þvingun til
kynferðislegra athafna. Þessi skilgreininger
í samræmi viö skilgreiningu Alþjóðavinnu-
málastofnunarinnar. Yfirleitt er um misbeit-
ingu á valdi að ræða, óvelkomna endur-
tekna kynferðislega hegðun, sem skortir
gagnkvæmni og er því aldrei á jafnréttis-
grundvelli. Umræðan í þjóöfélaginu bendi
ótvírætt til að töluvert vanti á að fólk skilji
að kynferðisleg áreitni er einelti og mann-
réttindabrot sem ekki á að líða.
Að lokum spurði ég forsætisráðherra eftir-
farandi spurninga:
1) Er forsætisráðherra kunnugt um hvort