Vera - 01.04.1997, Blaðsíða 42

framhald af bls. 13
Þróun feminista ...
Námsefnin voru senn á þrotum. Á þessum
fáu mánuðum sem við vorum við nám í
Frakklandi hafði gengi krónunnar verið fellt
tvisvar á Islandi. 50% gengisfelling. Náms-
lánin okkar urðu ekki að neinu þegar búið
var að breyta þeim í franka. Við áttum varla
fyrir farinu heim. Þá kom svohljóðandi skeyti
frá pabba: „Peningar. París. Pabbi.“ Við gift-
um okkur í vitlausu veðri á Akranesi 2. mars
og fengum okkur vinnu, ég við kennslu og
hann í blaðamennsku. Um vorið gerðu
franskir námsmenn uppreisn og stúdentabylt-
ingin hófst í París. 6. ágúst fæddist okkur
dóttir á afmælisdegi mömmu og sprengjunn-
ar á Hírósíma. Nokkrum dögum síðar réðust
Rússar inn í Tékkó og kæfðu vorið í Prag.
Vígbúnaðarkapphlaupið var að nálgast há-
mark. Fréttir voru að berast af sóðalegu stríði
í Víetnam. Útlitið var ískyggilegt. Ég var veik
og hrædd. Yrði ég manneskja til þess að ann-
ast og vernda og leiða litla telpu út í þennan
heim? Innan skamms náði móðurástin tökum
á mér og síðan hefur mér fundist hún stjórna
mestu í mínu lífi. Allar stórar ákvarðanir sem
ég hef tekið upp frá því hafa miðast við að ég
er móðir.
Ég fór í mitt leiklistarnám og helming tím-
ans var ég ein með Örnu. Einar var farinn til
Svíþjóðar í stjórnmálafræði. Ég myndi koma
á eftir í framhaldsnám. Svíþjóð var fyrheitna
landið í augum námsmanna með börn á
framfæri. Þar voru dásamleg dagheimili og
fóstrar jafnt sem fóstrur önnuðust börnin.
Svíþjóð var land jafnréttisins. Við nutum
okkar bæði. Átökin um verkaskiptingu á
heimilinu voru ekki mjög hörð, ég sótti á um
aukið frelsi og Einar kaus skipulegt undan-
hald, hann varð umhyggjusamur pabbi og
fljótt liðtækur í tiltekt og matargerð, en
nokkuð ónákvæmur með þvottinn. Það henti
hann að lita allt bleikt eða ljósblátt og grátt.
Pólitíska umræðan var geysihörð og vægðar-
laus á meðal stúdenta og krafan um rétttrún-
að ströng. Gallinn var bara sá að rétttrúnað-
urinn var svo margur. Það voru ótal flokkar
og flokksbrot sem íslenskir námsmenn skipt-
ust í. Menn skömmuðu hverjir aðra fyrir alls
kyns villur. Það voru aðallega strákarnir sem
rifust eins og hanar. Einar leysti málið með
því að ganga í æskulýðssamtök sænska Mið-
flokksins, sem voru skemmtileg og róttæk
samtök í umhverfis- og friðarmálum. Ég
kaus engin skipulögð samtök, en fylgdist
með kvennahreyfingunni, kastaði brjósta-
haldaranum og saman mættum við í hverja
einustu göngu sem gengin var í Stokkhólmi
gegn stíðinu í Víetnam með Örnu á öxlun-
um. Svo urðu mikil fyllerí, pikknikkar, ber-
fættur dans, rokkhátíðir, vísnasöngur og
gleði. Sumrin voru hlý og buðu upp á útilíf.
Við klæddumst eins og hippar en við kynnt-
umst engum eiturlyfjum. Við sofnuðum ekki
alltaf í eigin rúmi.
Tilraunir okkar kynslóðar með pólitískt
einkalíf og frjálsar ástir var merkileg tilraun
og ein af vörðunum á vegi kvenna til jafnrétt-
is. Pillan og nær pottþétt lykkja gerðu hana
mögulega. EN hún reyndi mikið á tilfinn-
ingalíf allra, karla, kvenna og barna, hvort
sem hún var opinská eða falin. Mörgum
samböndum reið kynlífsbyltingin að fullu.
Önnur lifðu hana af. Við hefðum getað týnt
hvort öðru, en okkur skolaði á land, að vísu
hröktum en óbrotnum úr því ölduróti.
Við vorum bæði úr sterkum fjölskyldum,
þótt í þeim væru vissulega brotalamir. Afstað-
an var þessi: Maður leysir ekki upp hjóna-
band af litlu tilefni. Maður rífst og skammast,
maður þjáist og grætur, en maður skilur og
fyrirgefur. Eftir 12 ár í hjónabandi fæddist
okkur önnur dóttir. Eftir 20 ár sú þriðja.
í augsýn er nú frelsi
Frá því ég hætti við að bursta skóna hans
Einars þegar ég var 18 ára hef ég lifað sem sí-
fellt ákveðnari femínisti að frátöldum
nokkrum mánuðum eftir hverja barnsfæð-
ingu. Þá var ég ekkert nema meir og við-
kvæm móðir með mjólkina flæðandi úr
brjóstunum og tárin í augunum yfir „undr-
inu að líta lítinn fót í litlum skóm og vita að
heimsins grjót“ o.s.frv.
Ég er femínisti sem sæki á og reyni að
halda mínum hlut gagnvart karlmönnum
sem ég elska. Þeir eru allir gallagripir en samt
góðir menn, a.m.k. ekki verri menn en svo að
ég hef síður viljað segja mig úr lögum við þá.
Ég var 25 ára þegar pabbi fórst á sjó. Ég
harma hann alla daga og átti flest ósagt við
hann. Ég hef í staðinn sagt það við Einar og
ýmsa aðra. Ég á bróður, mága, tengdason,
tengdaföður, frændur og nokkra mjög góða
vini, flesta tengda starfsferli mínum. Þegar ég
hæði og skammast út í karlveldið er ég að
tala við þá, sem mér þykir svo vænt um. Þeir
taka því misvel. Þeir skilja mig misvel.
Ég er femínisti sem hef tekið þátt í
nokkrum úthlaupum hinnar alþjóðlegu
kvennahreyfingar sem ég skynja mig sem
hluta af. Ég var undir sterkum áhrifum
sænskrar jafnréttis- og friðarbaráttu þegar ég
kom heim frá námi. Ég fór að stunda leiklist
en jafnframt að nota pennann og gerðist
aktívisti og starfsmaður herstöðvaandstæð-
inga við að skipuleggja mótmælagöngur og
fundi sem aðallega beindust gegn stríðs-
rekstri Bandaríkjamanna í Víetnam. Ég hafði
m.a. frumkvæði að því að gefa út íslenska
eftirhermu af sænskri plötu með kvenna-
söngvum og flutti inn og fékk þýddan bar-
áttusönginn í augsýn er nú frelsi. Hann
hljómaði í fyrsta sinn hér á landi á kvennafrí-
daginn 24. október 1975. Það hafa komið
þeir tímar að ég þoldi ekki þessa plötu, en nú
kann ég prýðilega við hana á ný. Áfram
stelpur. Ég var 33 ára þegar fyrsta leikrit mitt
var sýnt á stóra sviði Þjóðleikhússins. Leik-
ritið fékk almennt góðar viðtökur hjá áhorf-
endum og gagnrýnendum með einni alvar-
legri undantekningu þó. Kvennaframboðið
var í burðarliðnum og leikritið þótti ekki
falla undir þann femíníska rétttrúnað sem þá
var í uppsiglingu.
Það var áfall. Á sama tíma var ég hart leik-
in af forystukonu á mínum vinnustað sem
lyktaði með því að ég dró mig í hlé, sagði
upp og fór nokkrum árum síðar. Einar hafði
fengið gott norrænt starf í Svíþjóð og ég
flutti til hans með dætur okkar tvær. I annað
sinn á ævinni fann ég á sjálfri mér hversu
staða kvenna og jafnréttismála var sterkari í
Svíþjóð en hér heima. Ég lét freistast til þess
að eignast þriðju dótturina við þessar góðu
aðstæður. Þegar hún var búin að drekka af
mér mestöll hold tendraðist ég af baráttu-
gleði á ný. Ég las og las, fór á námskeið og
komst í kynni við leikhúskonur sem ég hafði
áhuga og tækifæri til að vinna með. Ég lærði
bæði af bókum og reynslu margt í samstöðu-
fræðum kvenna, sem ég hef meðvitað reynt
að nota og koma á framfæri eftir heimkom-
una. Kvennalistakonur kunna margt af því
en samt hefur einangrunartilhneiging verið
þeim fjötur um fót. Þegar hún var rofin með
tilkomu R-listans var stigið stórt skref og
glæsileg frammistaða Ingibjargar Sólrúnar í
embætti borgarstjóra er ekki síður þýðingar-
mikil fyrir íslenska kvennahreyfingu en ferill
Vigdísar á forsetastóli. Séníið Björk er svo
kapítuli út af fyrir sig.
Ég er femínisti sem hef haft áhyggjur af
því, hvers konar fyrirmynd ég væri dætrum
mínum. Ég hef áhyggjur vegna þess að í við-
leitni minni til þess að vera þeim góð móðir
hef ég kannski brugðist þeim sem fyrirmynd-
ar femínisti. Sem rithöfundur starfa ég mest
heima. Ég veit ekki hversu hollt það er börn-
um að mamma þeirra sé of mikið við hend-
ina nema fyrstu mánuði og ár ævinnar. Þess
vegna læt ég mig líka hverfa. Alveg eins og
mamma gerði. Ég fer burt til að skrifa. Ég fer
burt til að leikstýra. Ég fer burt þegar þörf
krefur.
Ég hef lifað með Rauðsokkahreyfingunni
og Kvennalistanum, þótt ég hafi hvorugum
félagsskapnum tilheyrt formlega, aðeins
Kvenréttindafélaginu. Og það er bjargföst
skoðun mín að femínismi og jafnréttisbarátta
kvenna sé mikilvægasta og merkilegasta
hreyfing í heiminum á okkar tímum. Fenn'n-
ismi sem hefur sprengt sér leið inn í stjórn-
málin, trúna, vísindin, leikhúsið, listina, dag-
legt líf. Ég veit að ástandið er ekki sem
skyldi, en ég veit hverju konur hafa áorkað.
Ég er bæði bjartsýn og svartsýn á horfurnar.
Ég er bjartsýn fyrir hönd kvenna sem lifa í
þjóðfélögum þar sem þeim stendur menntun
til boða og réttur til þess að takmarka barn-
eignir sínar. I þeirra hópi verða sífellt fleiri
konur sem velja leið Simone de Beauvoir og
hafna móðurhlutverkinu. Ég tók við móður-
hlutverkinu þegar það helltist yfir mig unga.
Ég valdi það síðan aftur í tvígang af djúpri
þrá. I fjórða sinn hafnaði ég því, komin á
fimmtugsaldur. Þá gerði ég eins og Simone.
Það olli mér langvinnri sorg og trega. En gaf
mér nýjan skilning og þroska.
Ég er svartsýn fyrir hönd kvenna sem hafa
ekkert val.
Mikill meirihluti kvenna í heiminum hefur
ennþá ekkert val.
42 vCra