Einherji - 22.09.1966, Blaðsíða 4

4
EINHERJI
Fimmtudagur 22. septomber 1966
RAGNAR JÓHANNESSON:
Getur Siglufjörður
verið án síldarinnar?
.
Siglufjörður er síldarbær
Siglufjörður er að mestu
byggður upp sem síldarbær
og vöxtur iians iyrr á árum
stóð allur í sambandi vió
síldina, sem hingað barst á
land. Fólk fjölmennti til
Siglufjaróar á hverju vori,
hvaðanæfa af landinu, og
fór að hausti með góða þén-
ustu.
Fjölmargir menntamenn
þjóöarinnar eiga skólagöngu
sina því að þakka aö þeir
unnu á Siglufirði við síldar-
vinnu á sumrum, fyrir mikl-
um peningum, og gátu með
þeim greitt námskostnað á
vetrum.
Síðar fór að halla undan
fæti, iþegar síldin færðist á
fjarlægari mið, og engir
möguleikar á að flytja hana
hingað sem hráefni.
Fólk tók að flytja burtu
og íbúatala bæjarins fækkaði
úr rúmum 3100 manns í
rúm 2500, eða um 20% á
nokkrum árum. Fækkunin
er þó noikkru meiri, ef eðli-
leg fólksfjölgun væri tekin
með.
Sumir hafa misst trúna á
Siglufjörð sem síldarbæjar
og hafa talið að bezt mimdi
vera að láta síldina eiga sig
en taka upp aðrar a'tvinnu-
greinar.
En mér finnsit að þetta sé
nokkuð vafasöm kenning og
vil færa nökkur rök að því
gagnstæða.
Viimuafl í ýmsum
atvinnugreinum
í þessu sambandi hefi ég
lauslega athugað hvað mikið
vinnuafl var bundið í hinurn
ýmsu atvixmugreinum í
Siglufirði árið 1965.
Kemur þá 1 ljós, að þegar
undan er skilið það vinnuafl,
sem bundið er við verzlun,
bankastarfsemi og sjóvinnu
um borð í fiskiskipum og
bátum, að þá er 45% vinnu-
aflsins í heild bundið við
síldariðnað, þ.e.a.s. síldar-
bræðslu, söltun, niðurlagn-
ingu, tunnusmíði og síldar-
sölu (síldarútvegsnefnd). Þá
kemur annar fiskiðnaður,
frystihús, fisksöltun, skreið-
arframleiðsla og landmenn
við báta, um 13%%. Við
tunnusmíði, vinnslu sjávaraf-
urða í landi og sölu þeirra
var því bundið um 58%%
vinnuaflsins. Ef sjómenn á
togaranum og fiskiskipum,
er skráð eru á Siglufirði, eru
teknir með í þessa athugun,
þá lætur nærri að 65% af
heildarvinnuafli atvinnu-
rekstrarins í Siglufirði 1965
sé bundið við vinnslu sjávar-
afurði og útgerð.
Það vinnuafl, sem tengt
var byggingariðnaði og tré-
smíðaverkstæðum, var hins
vegar ekki nema 7,4% af
heildar-vinnuaflinu í áður-
greindum atvinnugreinum.
Annar iðnaður er sáralítill,
nema vélsmíðaiðnaður í sam-
bandi við síldarverksmiðj-
urnar, en hann var tekinn
með undir þeirra starfsemi.
Iðnaðinn og fjölbreytni í
atvinnurekstri ber auðvitað
að styðja og efla á allan til-
tækilegan hátt og stuðla að
því, að nýjar atvinnugreinar
verði starfræki.ar Lér, en
hins vegar verour ekai geng-
íö fram hjá þeirri staðreyna,
að síldariðnaóurinn, bæði
siidarbræösia, siidarsöltun
og niðurlagmng, skipa enn
veglegan sess í atvinnu-
rekstrmum hér, eða allt að
o0%.
Um mannf jölda við þenn-
an átvinnurekstur hef ég
ekki nákvæmar tölur, en þo
munu vera á vegum SR við
síidarverksmiðjur í sumar
um 150 manns, og á vegum
Kauðku, yfir driftartímann,
um 40 manns. I hraðfrysti-
húsi Sft hafa verið í sumar
um 100 manns, en að vetr-
inum er þetta nokkuð lægra,
eoa um 60—70 manns.
Hraðfrystihúsið Isafold
þarf um 30 manns, þegar
unnið er. Þarna er þvi í
vinnu um 320 manns. Frá
söitunarstöðvunum hef ég
ekki tölur um fast starfs-
■fólk í sumar, en nokkrir
karlmenn munu þó vera fast
ráðnir á stöðvimum auk
stúlkna.
Á þessu lauslega yfirliti
sést, að ef skipta á yfir í
aðrar atvinnugreinar, er það
svo mikið átak, að óhugs-
andi er, að það sé hægt að
gera á stuttum tíma. Auk
þess er þá iiætta á, að millj.
verðmæta í söltunarstöðvum
hér, grotni niður og eigend-
ur þeirra flosni upp.
1 þriðja lagi mundi hafn-
arsjóður og vatnsveita tapa
miklum tekjum, því léttur
iðnaður mundi skila sára-
litlu í vatnsskatít og hafnar-
gjöld, þar sem líkur eru til,
að flutningar á iðnaðarvarn-
ingi færi að miiklu leyti fram
með bifreiðum og færu því
alveg fram hjá hafnarsjóði.
Mér finnst því, að það
þurfi að hefja láróður fyrir
samhæfðum aðgerðum til að
stórauka síldariðnaðinn hér,
bæði bræðslu, söltun og nið-
urlagningu.
Atvinnutækin eru til og
þjálfað starfsfólk
Það sem sérstaklega ber
að athuga í þessu sambandi
og eru sterk rök, er það, að
hér í Siglufirði eru atvinnu-
tækin til, það þarf ekki að
byggja ný eins og á Aust-
fjörðum og fjárfesta geysi-
legar upphæðir í nýbygging-
um.
Hér eru stærstu síldarverk
smiðjur landsins saman-
komnar á einn stað, sem
geta brætt um 23 þús. mál á
sólarhring, 20 síldarverkun-
arstöðvar og tvær niður-
lagningarverksmiðjur fyrir
síld og aðrar sjávarafurðir.
Þar að auki er hér þaul-
þjálfað starfsfólk bæði til að
vinna í síldarverksmiðjum og
að síldarsöltun, enda hefur
það sýnt sig, að bezt verk-
aða síldin er einmitt héðan
frá Siglufirði.
Hér eru því atvinnutækin
til, án verulegra nýrra f jár-
festinga, þaulþjálfað starfs-
fólk og ágæt hafnarskilyrði.
Allt þetta mælir með því, að
hingað eigi að flytja síldar-
hráefnið til atvinnutækjanna
heldur en að byggja ný með
ærnum kostnaði þar sem líka
vantar xóik til ao vhina i
stórum stíl eins og dæmin
sanna frá Austfjörðum.
Þetta eigum við að nota til
að opna augu ráðamanna
fjármagns og þeirra, er
fara með síldarmálin, fyrir
því, að hingað verði teknir
upp síldarflutningar í stór-
um stíl bæði í bræðslu og til
söltunar.
Þetta er vissulega hægt og
er þegar hafin veglegur vísir
að, með tilkomu hins glæsi-
lega síldarflutningaskips SR,
„Haferninum.“ Þetta skip
getur flultt ea 23 þús. mál i
ferð af fjarlægum miðum.
Það sem mér þótti þó sér-
staklega vænt um við komu
þessa skips, voru þau um-
mæli Sveins Benediktssonar,
formanns stjórnar SR, og
líklega ráðamesta manns i
síldarmálum á íslandi í dag,
að nú væri sá tími búinn, að
elta síldina með síldarverk-
smiðjunum, heldur væri rétt-
ara að flytja síldina af fjar-
lægari miðum, að þeim verk-
smiðjum, sem fyrir væru og
vantaði hráefni, og þá sér-
staklega til Siglufjarðar og
Skagastrandar. Sveinn sagði
þetta ekki nákvæmlega með
þessum orðum, en meiningin
var sú sama. Undir þetta álit
tók Sigurður Ágústsson
stjórnarnefndarmaður SR,
og fleiri.
Stefnubreyting
Við Siglfirðingar megum
vissulega fagna þessari
stefnubreytingu í síldarmál-
um og vissulega vænta þess,
að þetta sé aðeins byrjun á
öðru meiru. Haförninn er nú
búinn að fara fjórar ferðir
og flytja hingað um 64 þús.
mál. Mun láta nærri, að hrá-
efnisverð þessa síldarmagns
sé um 14.7 milljónir króna.
Vinnulaun við vinnslu þess-
arar síldar eru mikil, en um
þau hefi ég ekki tölur.
Á þessu sést, hvað mikils
virði það er að hafa full-
komið skip til þessara flutn-
inga. Ef þett-a skip hefði nú
verið til strax í vor þegar
síld fór að veiðast, hefði það
verið búið að flytja hingað
mikið meira magn.
Væri þessi skip tvö, mundi
vinnsla úr þeim sennilega ná
að mestu saman, þegar veiði
er stöðug og gæftir sæmileg-
ar. Um það er því enginn
ágreiningur, að hægt er að
flytja síld til bræðslu og lík-
ur fyrir að afkoman verði
því betri sem meira er flutt.
Hins vegar hafa verið skipt-
ar skoðanir um það, hvort
hægt væri að flytja síld af
fjarlægari miðum hingað til
söltunar. Fyrir þessu hefur
nú fengizt nokkur reynsla,
sem eindregið bendir fil
þess, að hægt sé að gera
það með góðum útbúnaði. í
fyrrasumar var gerð tilraun
með flutning á síld til sölt-
unar með b/v Þorsteini
Þorskabít. Þessir flutningar
gáfu fyllilega vísbendingu
um, að þetta væri vel hægt
með góðum árangri, ef út-
búnaður í flutningaskipinu
væri góður og fullkominn.
Þá er fengin reynsla fyrir
því, að stærri síldveiðiskip-
in, sem hafa kæhútbúnað í
lestum og útbúnað til að
geyma síld í kældum sjó, eða
ís, geta komið með mjög
sæmilega vöru til söltunar
af fjarlægum miðum og hafa
gert þaó. Það þarf því að
hvetja þessi stóru skip til að
fullkomna aðferðir sinar til
að geyma síldina á sem bezt-
an hátt og greiða þeim það
miikið fyrir flutninginn, að
þeir telji sig hafa hag af.
I öðru lagi þarf að hafa
forgöngu um að kaupa og
reka fullkomið síldarflutn-
ingaskip fyrir síld til sölt-
unar, sem yrði þá sérstak-
lega útbúið til þess. Við
útbúnað á því sldpi þyrfti
að styðjast við þá reynslu,
sem þegar er fengin af flutn-
ingi á síld af f jarlægum mið-
um til söltunar og fá sér-
fræðinga og vana síldverk-
unarmenn til að leggja á
ráðin um allan útbúnað. Ég
er ekiki í nokkrum vafa um
að þetta er hægt með góðum
árangri, hvað 'geymsluþol
síldarinnar snertir. í þessu
sambandi vil ég benda á, að
fyrir nokkrum dögum var
lítill 55 tonna bátur, Tjaldur,
sendur með reknet á f jarlæg-
ari mið til að reyna fyrir
sér þar með veiðar. Þessi
bátur fékk að vísu lítinn
afla, eða 45 tunnur, en hann
kom með síldina í ágætu á-
sigkomulagi ihingað itil Siglu-
ijarðar til söltunar og var
þó sumt af henni fjögurra
sólarhringa gömul. Báturinn
hafði með tómtunnur í túr-
inn, skóflaði síldinni í tunn-
urnar, setti síðan á þær
pækil og þannig geymdist
síldin ágætlega og var síðan
söltuð hér.
Þetta er enn ein sönnunin
fyrir því, hvað hægt er að
gera, ef vilji og framtak er
fyrir hendi.
Eins og ég hefi tekið fram
eru hér 20 síldarsöltunar-
stöðvar og þaulvant síld-
verkunarfólk. Það er því
pýðingarmikið að geta látið
þessar stöðvar hafa meira
hráefni til starfrækslu en
verið hefur. Á sl. ári voru
saltaðar hér í Siglufirði til
útflutnings 19.802 tunnur,
meira var það ekki vegna
hráefnisskorts. Þetta magn
væri vissulega hægt að marg
falda, ef hráefni væri fyrir
hendi.
títflutningsverðmæti salt-
síldar mikið hærra en á
síld til bræðslu
Nú í sumar, til 1. sept.,
var búið að salta um 18 þús.
tunnur í Siglufirði og ekki
gott að spá um áframhaldið.
Hins vegar hefði verið hægt
að salta hér mikið meira, ef
hráefni hefði verið fyrir
hendi. Þó auðvitað sé gott
að fá til Siglufjarðar sem
mest af síld til bræðslu í
verksmiðjurnar, er þó ennþá
betra að fá hana til söltunar,
og vil ég gera nokkra grein
fyrir því.
Árið 1965 var útflutnings-
verðmæti hvers síldarmáls,
sem fór til bræðslu, ca kr.
450,00 (mjöl og lýsi), en
sama síldarmagn til söltun-
ar gerði um kr. 1.200,00 með
tunnu. Þarna munar þvi á
útflutningsverðmætinu einu,
þegar tunnuverðið er dregið
frá (kr. 210,00) um kr.
540,00 á hverju síldarmáli,
eða 55%. Þar að auki eru
svo vinnulaun við saltsíldina
mikið hærri en við bræðslu.
Talið er að vinnulaun við að
bræða síldarmálið sé frá 30
—50 kr., en við hverja salt-
síldartunnu um kr. 400,00,
svo að það er ekkert lítið,
sem saltsíldin skaffar meira
í vinnulaunum og gjaldeyri
en bræðslusíldin. Þetta sann-
ar m.a., hvaö Siglufjörður
hefur miikilla hagsmuna að
gæta af því ,að síldarsöltun
verði stóraukin með flutn-
ingi á hráefni til söltunar-
stöðva á staðnum. Fyrir ut-
an það, að með því er hægt
að bjarga milljónum verð-
mæta frá eyðileggingu, en
þar á ég við söltunarstöðv-
arnar, sem nú eru margar
hverjar að grotna niður
vegna þess að eigendur
þeirra hafa ekki efni á að
halda þeim við.
Hagsmunir útvegsins og
útflutningsafkomu
þjóðarinnar
Það eru ekki einungis
hagsmunir Siglufjarðar og
annarra sambærilegra staða
á Norðurlandi, sem hér eru í
veði heldur hagsmunir síld-
veiöifiotans og gjaldeyrisaf-
koma þjóoarinnar, að hægt
sé að stórauka síldveiðina
með því að sækja síldina til
veiðiskipanna úti á miðun-
um og spara þeim nokkra
daga töf og veiðitap, þegar
mikil síld er kannski, dag
eftir dag á miðunum. Um
þetta eru til ljós dæmi. T.d.
aflaði vélskipið Gísli Árni
9000 tunnur síldar á einum
sólarhring í sumar og var
verðmæti aflans um 1%
millj. kr. Þetta gerðist með
þeim hætti, að síldarflutn-
íngaskip var á miðunum. I
d.o gat Gísli Árni landað
tvisvar, en með þriðja farm-
inn sigldi skipið til Ólafs-
fjarðar og var saltað af því
þar.
1 sumar hefur það oft
komið fyrir að vegna þess
að síldarfluitningaskip voru á
miðunum hafa síldveiðiskip-
in getað losað í þau og hald-
ið viðstöðulaust áfram veið-
um í stað þess að eyða 2—3
sólarhringum, í siglingu og
losun í landi og ófyrirsjáan-
legu veiðitapi.
Þessi dæmi læt ég nægja
til að sýna fram á óumdeil-
anlega hagsmuni útvegsins
sjálfs við það að skapa
honum möguleika á að losa
afla á fjarlægum miðum í
síldarflutningaskip, sem auð-
vitað þarf að fjölga.
Hver á að bera kostnað
af síldarflutningum?
Eins og þessum málum er
nú háttað, þá fá síldveiði-
skipin, er losa í flutninga-
skip á miðunum, 22 aurum
lægra verð fyrir hvert kg af
síld til bræðslu en skráð er.
Þessir 22 aurar eru þá til
þess að mæta flutnings-
kostnaði á bræðslusíld. Það
sem til vantar, ef eitthvað
er, verða þá verksmiðjurnar
að greiða. Þau stærri síld-
veiðiskip, sem koma með síld
til söltunar af fjarlægum
miðum, á hafnir á Norður-
landi, fá hins vegar kr. 60,00
nr. uppsaltaða ttunnu. Þetta
gjald er greitt af tveim að-
ilum þannig:
Saltendur greiða kr. 20,00
pr. tunnu, en atvinnumála-
sjóður ikr. 40,00 pr. tunnu.
T.d. kom v.s. Keflvíking-
ur til Siglufjarðar í byrjun
sept. í fyrra með söltunar-
síld af fjarlægum miðum.
Til verkunar fóru 1026 upp-
saltaðar tunnur og skipið
fékk því kr. 61.560,00 fyrir
flutninginn. Þetta er því
ekki lítill peningur fyrir
þau skip, er hafa útbúnað til