Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2010, Qupperneq 224

Inngangur
Blý er eitrað og getur valdið varanlegu heilsutjóni, sérstaklega hjá börnum (Needleman
og Bellinger, 1991) og konum á bameignaaldri (Hu o.flv 2006). Blýmengun getur hamlað
eðlilegum taugaþroska bama sem getur til dæmis leitt til lægri greindarvísitölu, ýmiss
konar hegðunarvanda og í verstu tilvikum skaða á líffærum og jafnvel dauða (Bellinger
og Bellinger, 2006). Blýmengun getur safnast fyrir í beinum, sérstaklega ef um stöðuga
uppsprettu er að ræða, eins og úr neysluvatni. Verði kona þunguð losnar um blýið í bein-
unum sem eykur hættu á varanlegu heilsutjóni á móður og fóstri (Riess og Halm, 2007)-
Rannsóknir hafa sýnt fram á að blýmengun ýti undir ýmis öldrunareinkenni, s.s-
alzheimer og elliglöp (Wang o.fl., 2007). Skaðleg áhrif blýmengunar geta komið fram
áratugum eftir inntöku þar sem helmingunartími blýs í beinum er mjög langur eða um
16 ár (Nilsson o.fl., 1991).
Blýmengun í neysluvatni er nánast eingöngu tilkomin úr vatnslögnum og lagnaefm-
Ýmis algeng pípulagningaefni, s.s. tin, sem er notað til að lóða saman eirlagnir, tengi'
hlutir (e: fittings) og blöndunartæki úr koparmelmum geta innihaldið blý, (Schock, 1990)-
Blý getur losnað úr lagnaefnum vegna galvanískrar tæringar á milli kopars og blýs
(Subramanian o.fl., 1995) þegar vatn liggur óhreyft í lögnum, t.d. yfir nótt eða þegar fólk
er að heiman. Alitið er að í 25% heimila í Evrópusambandsríkjunum séu vatnsleiðslur úr
blýi og af þeim sökum séu um 120 milljónir manna í hættu á að verða fyrir blýmengun
frá neysluvatni (Hayes og Skubala, 2009).
Ýmsir umhverfisþættir geta haft áhrif á líkindin á því hvort og hversu mikið blý berist úr
vatnsleiðslum í neysluvatn. Lágt sýrustig eykur t.d. hættuna á útleysingu blýs (Schock,
1990). Kyrrstöðutími vatns í leiðslum og sverleiki leiðslna eru einnig þættir sem skipt3
máli (Nielsen o.fl., 2006).
Birtar hafa verið tvær opinberar kannanir þar sem blýmengun hefur greinst í neysluvatiu
hér á landi. Nýlegasta dæmið er frá Keldum þar sem hár blýstyrkur í neysluvatni var
rakinn til blýs í neysluvatnslögnum (Tilraunastöð Háskóla íslands í meinafræði að
Keldum, 2007). Hitt tilvikið er frá Fáskrúðsfirði þar sem 28 pg/L af blýi greindist 1
vatnssýni í tengslum við rannsókn á tæringu eirlagna (Ragnheiður Inga Þórarinsdóttir
o.fl., 2007). Alvarlegasta tilvikið hefur til þessa ekki fengið almenna umfjöllun. Það er fra
herstöðinni á Keflavíkurflugvelli eða Ásbrú eins og hverfið kallast í dag. Þar mældist
mikill blýstyrkur í vatnssýnum sem tekin voru úr neysluvatnskrönum á árabilmu
1993-1999 eða allt þar til byrjað var að blanda Zinkorthofosfati (ZOP) í vatnið, en það
kemur í veg fyrir galvaníska tæringu blýs og kopars (Schock, 1990). Hætta á galvaínskn
tæringu eykst þegar vatn er mjúkt, sýrustig frekar lágt og vatnið er klórað (Subramanian
o.fl., 1995) eins og gert var á herstöðinni.
Hér verður gerð grein fyrir ítarlegri rannsókn á blýmengun sem var gerð í einu íbúða-
hverfi á herstöðinni árið 1999 sem nú hefur verið tekið aftur til borgaralegrar búsetu-
Skýringa er leitað á því hvaða þættir stuðluðu að háum blýstyrk í neysluvatni á þessum
tíma. Þá er gert stöðumat á veitusvæðum á suðvesturhorni íslands í dag þar sem leitað
er svara við eftirfarandi rannsóknaspurningum:
1. Hefur blýmengun tekið sig upp að nýju á gamla varnarsvæðinu eftir að mótvægi5'
aðferðum varnarliðsins var hætt?
2. Er hætta á blýmengun í neysluvatni á öðrum veitusvæðum á SV-íslandi frá lögnum
með blýblönduðu tini?
3. Eru vísbendingar um mismikla blýmengun í neysluvatni á vatnsveitusvæðum efth
sýrustigi vatns í samræmi við rannsóknir sem sýna að meiri hætta er á blýmengun se
sýrustig lægra en pH 8 (Schock, 1990)?
4. Hvaða kröfur eru gerðar um eftirlit með blýmengun í neysluvatni hér á landi og
hvernig er staðið að því eftirliti?
2 2 2
Arbók VFl/TFl 2010