Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2010, Síða 305
sig út úr verklegum hafnarframkvæmdum. Gröfupramminn Grettir, ásamt tveimur efnis-
flutningaprömmum, var keyptur árið 1977 og var í notkun þar til hann sökk árið 1983.
Ekki voru allir sanddæluprammar notaðir í hafnargerð því Flugmálastjóm átti einn
slíkan, sem að líkindum var notaður til uppdælingar á fyllingarefni undir flugbrautir við
sjávarsíðuna. Pramminn, sem nefndur var Soffía, var seldur til Hornafjarðar árið 1984 og
notaður þar til árvissrar dýpkunar í höfn og innsiglingu, allt þar til honum var lagt árið 2005.
Með nýjum hafnalögum árið 1984 var stefnt að minnkandi ríkisumsvifum við verklegar
framkvæmdir og því var rekstri dýpkunartækja Vita- og hafnamálastofnunar hætt. í kjöl-
farið var farið að bjóða út öll dýpkunarverk. Nokkur samkeppni virðist ríkja á þessurn
markaði því á árunum 1985-2009 komu a.m.k. 11 verktakafyrirtæki að dýpkun
Reykjavíkurhafnar, þar af eitt frá Færeyjum. Á árunum 1997-2009 var unnið að dýpkun í
50 höfnum á landsbyggðinni og komu a.m.k. 26 verktakafyrirtæki, þar af þrjú erlend, og
sex einstaklingar að þeirri vinnu. Fimm þessara fyrirtækja voru einnig með verk fyrir
Reykjavíkurhöfn á árunum 1985-2009.
Ekki liggur fyrir hvort til eru eldri upplýsingar en frá árinu 1974 um magn dýpkunar-
efnis. Hér að framan hefur því verið tekið saman yfirlit yfir helstu tækin sem notuð hafa
verið við dýpkun í höfnum frá árinu 1906, en út frá fjölda þeirra og afköstum má gera sér
einhverjar hugmyndir um magn dýpkunarefnis framan af síðustu öld. í árlegum
skýrslum samgönguráðherra um hafnarframkvæmdir er að finna upplýsingar um dýpk-
unarefni allt frá árinu 1974. Á 4. mynd, sem byggir á skýrslunum, má sjá hve umfang
dýpkunarverka allt frá árinu 1984 hefur verið breytilegt á milli ára. Á árunum 1984-1989
er magn dýpkunarefnis að meðaltali um 211.000 m3 á ári, en er komið í um 403.000 m3 á
ári á árunum 1990-1999, og hefur því nær tvöfaldast. Það eykst enn á árunum 2000-2009
og er að meðaltali um 564.000 m3 á ári, sem er 168% aukning frá árunum 1984-1989.
Hlutur dýpkunarefnis í heildarefnistöku af hafsbotni á árunum 2000-2009 var tæpur
þriðjungur (31,5%), eða um 5,64 millj. m3.
Ef litið er til landfyllinga úr dýpkunarefnum verður ekki annað séð en að fyrsta upp-
dæling á efni af hafsbotni í landfyllingu á íslandi, hafi verið í Torfunefsbót í Akur-
eyrarhöfn sumarið 1927, þegar sanddæluskipið Uffe var þar við dýpkun [20]. Frá þeim
tíma hefur miklu magni af dýpkunarefni verið dælt upp í landfyllingar á hafnasvæðum
umhverfis landið, en ekki liggja fyrir upplýsingar um magn þess efnis fyrr en frá og með
árinu 1984 (4. mjmd). Á árunum 1990-1999 var dælt upp um 2,23 millj. m3 af dýpk-
unarefni í landfyllingar, en magnið jókst í um 2,93 millj. m3 árin 2000-2009. Dýpkunarefni
sem losað var beint í sjó var um 1,79 millj. m3 á árunum 1990-1999. Magnið jókst í um
2,71 millj. m3 árin 2000-2009, sem var 15,1% af heildarefnistöku af hafsbotni fyrir það
tímabil. Hér er um að ræða mikla tilflutninga á efni, sem ekki nýtist í mannvirkjagerð eða
til annarra verkefna. Ef losun dýpkunarefnis í sjó á landsbyggðinni er skoðuð sérstaklega,
þá nam hún um 4,37 millj. m3 á árunum 1984-2009.
Hafa ber í huga að á þessum 26 árum var unnið að
dýpkun í um 60 höfnum, svo það er erfitt að skipu-
leggja nýtingu á dýpkunarefni í landfyllingarþegar
dýpkun dreifist á svo margar hafnir. Magn dýpk-
unarefnis úr Reykjavíkurhöfn er sýnt sérstaklega á
4. mynd, því þaðan kemur þriðjungur (33,9%) af
öllu dýpkunarefni árin 1984-2009, eða um 3,7 millj. m3.
Reykjavíkurhöfn hefur tekist að nýta dýpkunar-
efnið í margs konar landfyllingar allt til ársins 2005,
en þá þurfti í fyrsta sinn að losa efni úr höfninni í
sjó. Samkvæmt 9. gr. laga nr. 33/2004 um varnir
gegn mengun hafs og stranda, þarf leyfi Umhverfis-
stofnunar, að fenginni umsögn Hafrannsókna-
stofnunarinnar, til að losa dýpkunarefni í sjó.
Faxaflóahafnir, sem reka Reykjavíkurhöfn, fengu
4. mynd. Magn dýpkunarefnis úr höfnum á landsbyggðinni og úr
Reykjavíkurhöfn á árunum 1984-2009.
Tækni- og vísindagreinar
3 0 3