Fjölnir


Fjölnir - 04.07.1997, Síða 6

Fjölnir - 04.07.1997, Síða 6
Hallgrímur Helgason: island „Iceland is on the phone.“ Andvarpar alheims-móðir. „Asking for Fortune and Fame, claiming it's place in the west.“ Allt er í heiminum horfið um leið og litið er augum. Leikur sem lýst er í nótt, að morgni er frá annarri öld. Landið er nýjasta nýtt og notað í töku myndar, himinninn heitur skjár og útlitið skínandi bjart. Nú koma fljúgandi frægar fegurðarhetjurnar góðu vestan um hyldýpis haf hingað í sælunnar reit; lengja sér lim undir súð í ljóshærðu meyjanna skauti; sér aka í eigin frægð, og andvarpa this is it! Hátt í eldhúsi upp, þar sem ennþá Öxará rennur ef að skrúfað er frá, um rettur er rakin glóð. Þar stendur Sting á þingi og Trudy vel tekið af liði. Þar koma Bowie og Blur, BB- og ABC. Nú fara hetjur í heimboð og limúsínur um landið fljóta með fríðasta lið, færandi sannindin heim. Það er svo bágt að bíða í röð og módelin munar um að komast í blöð eða á bak bílstjóranum í neyð. Norpandi í regni við rofabarð í sex hundruð sumur höfum við brosað til blóðs í von um viðtal á Sky. Nú er landið svo ljómandi kynnt, og lánað í töku myndar himinninn bleikur og blár, útlitið alls ekki svart. En liggur í augum upp, til hvers Öxará ennþá rennur ofan í Almannagjá, þegar útlendir hverfa á braut? Hann segir I'm sorry og stekkur — úr landi, í Leifsstöð hún Helga Víst er um það: margt er annað sem minna mætti sérhvern fslending á þessa ást ef hann rennir augum sínum yfir grænu dalina með hlíðarn- ar kvikar af nautum og sauðum og hrossum og lítur niður í lækina himin- tæra — laxa og silunga leika þar með sporðaköst- um. Eyjarnar virðast okkur ekki leiðinlegar þegar fisk- urinn gengur upp í flæðar- mál og fuglinn þekur sker og kletta. Himinninn er heiður og fagur; Ioftið hreint og heil- næmt. Og sólin, þegar hún roðar á fjöll á sumardaga kvöldum en reykina leggur beint upp í loftið, hvað þá er blítt og fallegt í héruðunum! Og því fleiri lönd sem við sjáum því ákafar girnumst við aftur til fslands.13) En viljir þú, fslendingur, fá að marki ást á landinu þínu þá blaðaðu í ævi þess og kynntu þér allt það sem þar er skrifað af menntun og athöfn- um feðra þinna. Takirðu burt það sem þeir hafa skrásett munu þér ekki aðeins virðast Norður- lönd æði daufleg heldur muntu finna í sögu mannkynsins álíka skarð og stjörnufræðingurinn ef hann vantaði leiðarstjörnuna. Kynntu þér allar þær margvíslegu þjóðir sem í heiminum hafa lifað frá því sögur hófust til þess nú er komið og vittu hvað margar þú sérð jafn mannfáar, merki- legri í forlögum sínum en fslendingar fornu voru, feður þínir. Trúðu því að lítir þú á sögurnar og sjáir þar rétta mynd eins og hún er þar af þjóð- inni þinni þá geturðu ekki gleymt henni úr því og vilt ekki láta hólmann í úthafinu fyrir öll gæði veraldarinnar því að þú hefúr komist að því að það er ekki landinu að kenna heldur þér mildu fremur ef þú ert þar ófarsælli en hver önnur þjóð í átthögum sínum.14) Þá er enn eitt sem ekki ætti að gleyma því það lýsir atorku íslendinga og er sérlega effirtekt- arvert fyrir þá sem nú lifa. í fornöld fluttu menn sjálfir á sínum skipum vörur sínar utan til ýmissa landa og tóku í staðinn eitt og annað sér til gagns og gamans. Þess vegna lenti allur ágóði verslunar- innar þar sem hann átti að lenda, inni í landinu sjálfú, af því hvorki vantaði þrek né ilja til að vinna fýrir honum.15) Hverjum sem rennir augunum yfir það sem hér er sagt og bætir því við sem hlýtur að vanta vegna þess hvað stutdega er yfirfarið og gerir sér þannig rétta og greinilega mynd af forfeðrum okkar mun sýnast sama og öðrum, að íslendingar nú á dögum séu í mörgu úrættir frá þeim þó þjóðinni hafi í sumu farið fram með aldrinum eftir því sem tíminn gaf henni nýjar bendingar.16) Hann mun líka sjá að það sem hamlar þjóðinni fremur nú en þá er ekki síst viljabrestur, áræðisleysi og í sumu vankunn- átta.17) Sé nú þetta svo hlýtur það að vera löngun hvers og eins sem vill heita íslendingur að brjóta skarð í stíflurnar og veita fram lífsstraumi þjóðar- innar, í orði og verki, eftir sínum kröftum og kringumstæðum.18* Tímínn sem líður oq veröldín sem er Af þessari löngun áræddum við að senda heim boðsbréf í fyrrasumar til að fá kaupendur að þessu tímariti sem kemur nú í fyrsta sinn fyrir almennings sjónir.19) Tímaritin eru hentugri en flestar bækur aðrar til að vekja lífið í þjóðunum og halda því vakandi og til að efla frelsi þeirra, heill og menntun. í útlöndum eru menn svo sannferðir um nytsemi þeirra að þau eru um allan hnöttinn. Þau koma út daglega svo þúsundum skiptir og eru lesin af mörgum milljónum. Þau eru orðin svo ómiss- andi siðuðum þjóðum að til dæmis þegar Karl tíundi Frakkakonungur tók upp á því að banna birtingu nokkurra þessháttar tímarita sem hon- 13) Hvaða nútímamaður gæfi ekki hönd sína fyrir svona náttúruskilning? Hér er komin nothæf nátt- úra; náttúra sem fóstrar manninn. Og hver er til- kominn að segja að þessi skilningur hafi getið af sér misnotkun náttúrunnar? Reyndar má segja að þessi skilningur plús óheft ffamfáratrú (sem Tóm- as er ekki saklaus af) hafi getið af sér misnotkun nánúrunnar. En lausnin á vandanum sem við stöndum frammi fyrir nú er ekki að haína þessum náttúruskilningi Tómasar. Við eigum ekki að reyna að varðveita náttúruna óbreytta eins og við viljum vernda tungumálið; með því að halda henni í óbreyttu ástandi. Það er einfaldlega andstætt hinu síkvika lífi. Ef við sækjum lausn í samfélags- skilning Tómasar þá eigum við að bæta viðhorf okkar gagnvart sjálfum okkur, samfélaginu og náttúrunni. Þetta er allt samtvinnað og fæst ekki í stykkjatali. Og þetta bíður ekki upp á neinar bil- legar lausnir. Markmiðið er að búa til vökult og kvikt samfélag sem fóstrar heilsteypt fólk. Og við treystum því að slílct samfélag níðist ekki á nátt- úrunni. Það þýðir lítið að setja Móselög um náttúruvernd — þú skalt ekki sorpi henda á víðavangi — ekki ffekar en það þýðir að setja Móselög um mannlega hegðun. Gæði sam- félaga ráðast af því sem þegnarnir leggja til þeirra, ekki iögunum sem þeim er gert að fara eftir. Og kvikt samfélag ber ekki sektarkennd gagnvart náttúrunni né lítur á hana sem leiktjöld fyrir líf sitt. Kvikt sam- félag hlýtur að finna til sam- kenndar með kvikri náttúru; það er hluti hennar. Og slíkt samfélag sér náttúruna á svipaðan hátt og Tómas sá hana; eitthvað til að nýta og nota — en ekki eitthvað til að vernda og laga. endar með aflitað hár aftur á byrjunarreit. Ó þér unglinga fjöld og íslands dætur og synir! Hvers virði er fengin frægð sem fjöllunum einum er háð? HH * M Fjölnir timarit handa 6islendinqum sumor '97 14) Hógværlega mætti orða þetta þannig: „Hættið þessu helvítis væli. Ef ykkur finnst íslenskt sam- félag of aumt fyrir ykkur er það sökum þess að þið eruð sjálf aumingjar. Heimurinn er samansettur úr allskyns samfélögum manna og það íslenska er eins gott og flest þeirra — ef ekki betra. Og ef það er ekki nógu gott er það fyrst og ffemst fyrir það að íslendingar leggja ekki nóg til þess. Það eina sem aðgreinir íslenskt samfélag ffá þeim bestu er vantrú íslendinga á eigin samfélagi. Ef þeir tryðu þvi að hér gæti eitthvað annað vaxið en rembing- urinn einn myndi samfélagið blómstra. Svo einfalt er það.“ 15) Þar sem við höfúm eignast Eimskip — óska- barn þjóðarinnar — (eða hefur það eignast okkur?) þá er ffeistandi að taka annað dæmi ffá þjóðveldis- öld en vöruflutninga til og ffá landinu. Það væri þá helst bókmenntirnar. Dvergsamfélaginu ís- lenska tókst að draga til sín áhrif erlendis ffá og nýta þau til að búa til úr sínu eigin samfélagi fullgildar bókmenntir, sjálfstætt tillegg til bók- mennta- og hugmyndasögu mannkynsins. Það er aðeins í lokuðum heimi sem afl samfélaga vex með stærðinni. f opnum heimi með ffjálsu ferðalagi hugmynda geta h'til samfélög öðiast nægjanlegt afl til skapa nýjar hugmyndir. Það má jafnvel halda því ffam að lidum samfélögum veitist það auðveld- ara en stórum. í Aþenu til forna voru ferri frjálsir menn en á höfúðborgarsvæðinu í dag. Og menn- ing íslendinga á þjóðveldisöld reis jafú hátt og raun varð á vegna þess að þeir lifðu í opnum heimi; hafið var upplýsingahraðbraut þeirra allt ffá Grænlandi til Miklagarðs, ffá írlandi til Rómar. 16) Hér er aftur lagður á þjóðina mælikvarði ffels- isins. Ráðum við meiru um það í dag en á þjóð- veldisöld hvernig samfélag eða menning okkar er? Erum við meira lifandi þátttakendur í samfélag- inu? Lítum við svo á að það sé í mótun og að við
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100

x

Fjölnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fjölnir
https://timarit.is/publication/985

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.