Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1994, Page 40

40
LÆKNABLAÐIÐ 1994; 80
Povl Riis
Tímarit læknafélaga
í alþjóðlegu samhengi
Inngangur
Samkvæmt nýjustu tölum frá National Library
of Medicine eru nú gefin út milli 13.000 og 15.000
tímarit um læknisfræði. Af þeim eru 3.700 tekin
til skráningar hjá NLM og í þeim ritum birtast um
400.000 greinar árlega. Enginn veit með vissu
hversu margar greinar eru þegar allt er talið, en
ætla má að þær séu ekki færri en ein milljón á ári.
Þessar tölur sýna greinilega, hversu víðtæk al-
þjóðleg skrif og miðlun í heilbrigðisvísindum eru
orðin. Öllum með reynslu á sviðum þessara fræða
er ljóst, að mikilvægustu upplýsingamiðlarnir á
heimsvísu eru að sjálfsögðu alþjóðlegu tímaritin.
Þetta hefir leitt til þess að margir halda, að þess
vegna eigi menn eingöngu að nýta þessa miðla og
að engin þörf sé fyrir útgáfu heima fyrir, „vísindin
eru nú einu sinni alþjóðleg". í því sem hér fer á
eftir mun ég færa að því rök, að þessi hugmynd
fær ekki staðizt.
Það er einnig hluti þessarar myndar af upplýs-
ingamiðlun í heilbrigðisvísindum, að enn eru til
stjórnmálamenn og stjórnendur heilbrigðisstofn-
ana, sem trúa á þá tálsýn, að leið nýrrar þekkingar
frá vísindamanninum til klíníska læknisins og
kennarans liggi um miðstýrða þekkingarmiðlun.
Sannleikurinn ersá, að jafnvel í iðnríkjunum er
víðast stjórnleysi, háð sjálfsstjórn hvers og eins.
Það er aðeins í þeim löndum þar sem komið hefir
verið á skylduprófum að loknu framhaldsnámi
lækna, að haft er beint eftirlit með því, hvernig
klínískir læknar í þessum löndum nota alþjóðlega
upplýsinganetið og þær upplýsingar sem tiltækar
eru innanlands.
Nauðsynin á ritæfingum
Mikill munur er eftir tímaritum á hlutfalli inn-
sendra greina sem teknar eru til birtingar. Stærstu
og mikilvægustu almennu tímaritin í heiminum,
svo sem British Medical Journal, Lancet og New
England Journal of Medicine, birta í hæsta lagi
15% innsends efnis, en almennu tímaritin á Norð-
urlöndunum birta um 60 af hundraði greina. Þetta
háa höfnunarhlutfall í alþjóðlegu tímaritunum
verður að meta með hliðsjón af þörf ungra vís-
indamanna fyrir svokalkiðar „ritæfingar“. Það er
sérstakur þáttur í ritstjórnarstefnu, sem er mikil-
vægur fyrir lönd eins og þau norrænu.
Ritæfingar eru nauðsynlegar, vegna þess að
menn geta ekki lært að skrifa, ef þeir fá ekki að
skrifa. Ekki er heldur hægt að læra að skrifa vís-
indalega, ef menn geta ekki stundað vísindi og
menn geta ekki stundað vísindi ef þeir kunna ekki
vísindalega aðferðafræði. Menn geta ekki lært
vísindalega aðferðafræði, (en hún er skilgreind
sem fræðin um skipulagningu, framkvæmd og
túlkun vísindalegrar tilraunar), ef þeir geta ekki
gagnrýnt skipulega það sem þeir lesa.
Ekki er heldur hægt að læra að skrifa vísinda-
lega, ef menn ekki lesa með gagnrýnum huga og
þar eð rnenn geta ekki lært að skrifa, án þess að
skrifa, er hringrás þessara samverkandi þátta lok-
að. Þeir tengja saman hagnýta reynslu úr rann-
sóknum, vísindaleg greinaskrif, hæfnina til að
gagnrýna eigin greinar og annarra og að síðustu
árangursríka öflun þekkingar með lestri vísinda-
greina.
Af þessu leiðir, að við getum varpað ljósi á
þessar fjölmörgu víxlverkanir með því setja „að
ritstýra“ og „að ritdæma“ í stað sagnarinnar „að
skrifa".
Þjóðlega svipmótið
Almennu tímaritin, sem rituð eru á móðurmál-
inu, hafa augljóslega þjóðlegt, menningarlegt og
pólitískt svipmót og það gildir raunar einnig um
stóru alþjóðlegu tímaritin, sem fyrr voru nefnd,
vegna þess að þau hafa einnig þjóðlegt jarðsam-