Sagnir - 01.06.2003, Blaðsíða 45

ÁRNI MAGNÚSSON OG KRISTINRÉTTUR ÁRNA ÞORLÁKSSONAR
♦ ♦ Handrítin ♦ ♦
AM 182 a 4to
Handritið er pappírshandrit 21,5 x 16,5 sm að stærð; 30
tölumerkt blöð með mjög ríflegum spássíum. Varla má þó
heita svo að handritinu sé skipt í dálka eins og Kálund tekur
fram3 þar sem textarýmið hér rúmar meir en réttan helming
síðu ef gert er ráð fyrir Htlu bili milH dálka. Hugsanlegt er að
Ámi hafi ætlað að láta skrifa á spássíur þýðingu, lesbrigði eða
skýringar af einhveiju tagi við textann. Þá er texti það nálægt
kih að handritið hefir örugglega verið skrifað áður en það var
bundið inn. Megintexti handritsins er með einni hendi og hefir
verið lesinn saman við annað rit því að á spássíum og miUi lína
hefir skrifari Áma og stundum hann sjálfur skrifað leiðréttingar
og breytingar. Textanum er breytt með því að strikað er yfir
einstaka orð og/eða setningar og leiðréttingar skrifaðar ýmist á
spássíur eða ofan við Hnu. Þá eru lesbrigði einnig sett á spássíur
á nokkrum stöðum. Breytingarnar eru mjög mismiklar, frá einu
orði (t.a.m. 9v-10r) upp í heflar málsgreinar (llv, 16v, 20r, 24v,
29r). Handritið er klætt upprunalegri pappírskápu og hefir ekki
verið lagfært að neinu leyti.
í handritinu eru fjögur kver: bl. 1-8, 9-17, 18-24 og
25-30.4 Á spássíu á bl. Ir stendur ritað með hendi Áma
Magnússonar:
Exfcriptum ex lacerá membraná in 8vo. & deinde
coUatum cum aHá in 4to qvam communicavit
Enarus Thorftenius Epifcopus Holenfis. puta
qvoad maximas differentias, in multis non minoris
momenti rebus membrana ifta ab hoc exemplari
variat, qvæ hic annotata no/i funt.5
Óvíst er hvaða laka (lacerá) 8vo handriti hefir verið fylgt þegar
?

Knjfm 'ftuHia
Ítlk jf Ikui iu.4 n. i w |
n íj j)o tí ni' nJfih fí í 4 t-'f..._
ík rc&’i' eimhh im s I /ia epfm
CIU TuttbnlfhwT tsJr v'áÁn
l ep taut ci wj UL íipt tttH * nuzt
/W W k ijd Jh fhih.
lyiive! ‘paJl títiln&Í’l ep é cul ^f'
2 livönu. i vdmt ra&'* meLijjrt
'■ ’ ozl f. niln eÍA. ^vjhuntk jíin
t TUpw jcnr2
! V jstpl ÁJ tiíl ClíÁa *C M 1 tííl■
xti tíít irai*u. j)o ci ’itH al utn fin
■ k-1 íþl iItri i rdntiut mifj
í yu li nhMm Ibthi, fuJujin!
i jlýw/'JmeíVtti
7 O.t'W ^ítára s'ílRt,?/, ttf, „ t-sjþ
WíílStJHt i 4 viki i úía.
Vi ÍW. i-ii
Vmí. i íiu mj Jttjsx silu mVj’
'dnri. giiijl * s' fcnt
Jt-
rr
--1
7%
Upphaf kristinréttar Áma biskups í AM 182 a 4to (bl. lr).
texti 182 a var fyrst skrifaður upp; hafi Árni eignast það
síðar koma eftirfarandi handrit til greina (þ.e. þau 8vo
handrit í safni Árna er varðveita kristinrétt):6
AM 39 8vo. Jónsbók, kristinréttur Árna (bl.
129-153), réttarbætur og formúlur frá um
1470; 162 bl.
AM 41 8vo._ Jónsbók og réttarbætur ásamt
kristinrétti Áma (bl. 94-124) frá um 1450-
1460; 125 bl.
AM 42 b 8vo. Kristinréttur Áma frá 15. öld; 22
bl. Upphaflega hluti AM 42 a 8vo.
AM 48 8vo. Kristinréttur Árna (bl. 2-25),
biskupastatútur, saktal úr Jónsbók, formúlur og
réttarbætur frá um 1375-1400; 56 bl.
AM 49 8vo. Kristinréttur Árna frá um 1300
(nema bl. 13, með annarri yngri hendi, sbr.
Kálund); 30 bl.
AM 50 8vo. Kristinna laga þáttur og
kristinréttur Árna (bl. 30-50) frá um 1500; 50
bl.
AM 51 8vo. Kristinréttur Árna (bl. 3-38),
kristindómsbálkur Jónsbókar og skipun Jóns
biskups (1345) frá um 1500; 40 bl.
AM 52 8vo. Kristinréttur Árna frá um 1500
(nema bl. 29v frá 1521-1522 og bl. 30 frá um
1700); 30 bl.
Öllum þessum handritum fylgja seðlar með hendi Árna og
þar er engu lýst sem laklegu handriti kristinréttar eins og
forriti 182 a; má því vera að Ámi hafi aldrei eignast forrit
182 a.
Einnig leikur á tveimur tungum eftir hvaða handriti
182 a var leiðrétt eða breytt. Samkvæmt því sem fram
kemur af orðum Áma hér að ofan hefir það verið 4to
handrit sem hann fékk ffá Einari Þorsteinssyni Hólabiskupi
(d. 1696) en er að öðm leyti óþekkt. Þó er ekki útilokað
að Gísli Einarsson, sonur Hólabiskups, hafi komið með það
4to handrit til Hafnar. Hann sigldi þangað 1687 og var
skrifari hjá Áma Magnússyni 1691-1692.7
I safni Áma eru aHs 35 handrit í 4to broti er varðveita
kristinrétt Árna biskups Þorlákssonar og af seðlum Árna
að dæma virðist ekkert þeirra komið til hans frá Einari
Hólabiskupi.8 Tæpast er því þó fulltreystandi að Ámi hafi
skrifað á seðil með kristinréttarhandriti að það væri komið
frá Einari. Mörg handrit em í safni Árna sem hann getur
ekki um hvaðan em komin (t.a.m. stendur ekkert um
uppmna 41 8vo eða 50 8vo á seðlum sem þeim fylgja). Af
þessum sökum getur einungis nákvæmur textasamanburður
fært heim sanninn um hvort 182 a sé leiðrétt eftir einhveiju
þessara 35 handrita. Hitt ber þó að nefna að leiðréttingarnar
koma oftar en ekki heim og saman við texta kristinréttarins
í 42 b 8vo, en það er óheilt eins og handrit herra Einars.
Máldagar geta annars um ríflega þrjú hundmð bækur í eigu
Hólastóls skömmu fyrir siðaskipti og því ekki hlaupið að
því að fmna umrætt 4to handrit hafi það þá varðveist.9
Skrifari 182 a gerir nokkrar tilraunir til þess að fylgja
leturgerð forritsins. Það sést á því að krók-r (t) er skrifað
á eftir ‘o’ og víða notað í bönd (poöi > foðr); hann skrifar
SAGNIR 43