Sagnir - 01.06.2003, Blaðsíða 67

SPJALL VIÐ ORRA VESTEINSSON
formlega þjálfun í íslenskri fomleifafræði, og margir hafa lent í
því að þurfa að stjóma sínum eigin rannsóknum frá fyrsta degi, og
þannig þurft að læra íslenska fomleifafræði af sjálfum sér. Það er
kosturinn við háskólanám að maður getur miðlað af reynslu sinni
og nýir fræðimenn lært af þeim eldri. Þannig ætti allt dæmið að
styrkjast. “
Þetta nám mun þá vonandi styrkja fornleifarannsóknir á Islandi?
„Eg er alveg sannfærður um að það muni styrkja þær mjög mikið.
I raun og vem er vöxturinn síðustu tíu árin tilkominn vegna þess
að það hefur verið komið til skjalanna fólk sem hefur verið að
berjast fyrir málefninu, fa styrki og sýna árangur. Eftir því sem
fomleifafræðingum fjölgar þeim mun öflugri verða rannsóknir í
greininni. Það em gríðamiikil verkefni framundan hvortheldur
sem er í gmnnrannsóknum í fornleifafræði eða minjavemd.
Eg sé ffam á að við getum með auknum mannafla haft vemleg
áhrif á það hvemig Islendingar líta á sögu sína á næstu ámm og
áratugum. “
Fornleifafrœði við Háskóla íslands er vistuð í Iteimspekideild
undir sagnfræðiskor. Sumir myndu álita það eðlilegt þar sem
eitt af meginmarkmiðum fræðigreinarinnar er gefa fólki dýpri
skilnittg á sögu sína. Það er þó ekki óumdeilt og að sögn Orra
voru að minnsta kosti þrjár deildir innan Háskólans sem vildu fá
fornleifafræðina til sín?
„Það lýsir náttúmlega eðli þessarar greinar sem er mjög
þverfagleg og það er misjafnt eftir löndunr hvar hún er hýst.
í Bandaríkjunum er yfirleitt htið á fomleifafræðina sem
félagsvísindi og hún kennd sem hluti af mannffæði. I Evrópu
er hefðin sú að líta á fornleifaffæði sem hugvísindi. I vaxandi
mæh, og sérstaklega á Bredandseyjum, er fomleifaffæði kennd
sem raunvísindi. Þannig að þetta kom svo sem allt saman til
greina. Svo var það háskólapólitík sem réð því hvernig það fór á
endanum. Fornleifaffæðingar vom ekkert spurðir að því. “
Nú erfomleifafræðin ekki aðeins sett í heimspekideild lieldur
beint undir sagnfræðiskor og því tengsl þessara tveggja
fræða gerð mjög náin. Hafa ekki verið nokkrar deilur meðal
fomleifafræðinga um sambland þessara fræða?
„Fyrir svona 10 ámm þá var heilmikil umræða um það að
hversu miklu leyti fomleifafræði væri sjálfstæð ffæðigrein. Ungir
og reiðir fornleifaffæðingar héldu því ffam að fomleifaffæðin
ætti að vera alveg sjálfstæð grein og hefði fram að því verið
einhverskonar hækja undir sagnffæðina. Það má kannski segja
að eldri kynslóðin, sem er þá fyrst og fremst Kristján Eldjám,
hafi ekki fundist að fornleifafræðin gæti bætt miklu við það sem
kæmi ffam í ritheimildum. Þessi yngri kynslóð var gagnrýnin á
þetta viðhorf og endurspeglar það hugmyndir sem höfðu þróast
erlendis 20-30 ámm fyrr. Þessi gagnrýni átti að vissu leyti rétt á sér.
Það var nauðsynlegt fyrir fomleifaffæðinga að líta á greinina sem
sjálfstæða ffæðigrein og halda að þeir gætu lagt eitthvað sjálfstætt
að mörkum, eitthvað sem skipti máli. Að við höfum aðra, og ekki
síður merkilega, sýn á fortíðina en aðrar greinar fortíðarffæða.
Eg held að flestir fornleifaffæðingar séu núorðið sammála
um þetta. Hitt var síðan að sumir vildu ganga svo langt að neita
sér alveg um að nota ritheimildir - þeir töldu að það myndi
einhvemveginn spilla einhveijum fomleifafræðilegum hreinleika
að kynna sér þær. Ég held að mörgum hafi þótt það of
langt gengið. Ég er sjálfur á þeirri skoðun að auðvitað
eigi ffæðimenn sem fast við fortíðina að nota allar tiltækar
heimildir sem geta varpað ljósi á þau álitamál sem þeir
era að fast við. En til þess þurfa þeir auðvitað að kunna
á þær og kunna með þær að fara til að geta gagnrýnt
þær á réttum forsendum. Það er ekki hægt að afgreiða
heilan heimildaflokk og segja að það sé fyrir neðan sína
virðingu að fást við þess háttar heimildir. Það gengur ekki
og sérstaklega ekki hér á Islandi þar sem hið forsögulega
tímabil er mjög stutt og mjög mikið af því sem við faumst
við er inni á tímabili sem ritheimildir era til um og auðvitað
er sjálfsagt að nota þær.
Eg held að þó að fornleifafræði hafi verið fundinn
staður í sagnfræðiskor þá eigi það í sjálfu sér ekki að
hafa nrótandi áhrif á hvernig fomleifaffæðin er kennd
við Háskólann. Það fer eflaust eftir því hverskonar
fomleifaffæðingar veljast til starfa þar í ffamtíðinni. Ég
er sjálfur með sagnfræðimenntun í gmnninn þannig að
það fer ekki hjá því að ég hafi talsverðan áhuga á því að
fomleifaffæðingar læri á ritheimildir líka og kunni með
þær að fara. Ég er alveg sannfærður um að fornleifafræðin
er algjörlega sjálfstæð fræðigrein með sjálfstæða sýn á
fortíðina og við eigum reyndar mikið starf óunnið í því
að útskýra fyrir sagnfræðingum hvernig hægt er að nota
fomleifaheimildir því að þeir kunna fæstir neitt á þær. “
Hver eru framtíðaráform í fornleifafræðináminu við
Háskólann?
„Það er bara ein kennarastaða og ekki gert ráð fyrir neinum
sérstökum fjárveitingum í mastersnámið til dæmis. Þannig
að okkur er heldur þröngur stakkur búinn og það er ekki
alveg útséð um hvernig það fer á næstunni. Ég á nú samt
von á því að það leysist allt farsællega. Það liggur fyrir
að það þarf að auka námsffamboðið og til þess höfum
við m.a. farið þá leið að leita eftir samvinnu við aðrar
deildir. Þannig em námskeið kennd í raunvísindadeild
og félagsvísindadeild sem em samt sem áður hluti af
kjamanum í fomleifafræðináminu. Ég hugsa að við reynum
að halda áfram á þessari braut, því þetta er eitt af því sem
gerir fomleifaffæðina bæði óvenjulega og sérstaka innan
heimspekideildar og
vonandi meira spennandi
fyrir nemendur. Erlendis
fara menn ekki síður í
fomleifafræði til að fa
fjölbreyttari, þverfag-
legri gmnn en býðst í
hefðbundnari fögum.
Þá em menn að stefna
á að verða jafnvígir á
raunvísindalega-, hug-
vísindalega- og félags-
vísindalega hugsun og
geta leyst vandamál
og verkefni með þeim
aðferðum. Það ersérstaða
fomleifafræðinnar að
þjálfa fólk í því. “
Orri Vésteinsson leiðbeinir gestum
um uppgraftarvæðið á Hofstöðum.
SAGNIR 65