Sagnir - 01.06.2007, Síða 34

Varaskeifur, stuðpúðar eða brú milli framboðs og eftirspumar
Hópur íslendinga fylgist með þegar flóttamenn frá Víetnam koma til Reykjavíkur 20. september 1979.
íslenska lýöveldiö og atvinnuréttindi
erlendra ríkisborgara 1951
Stríðsárin á íslandi voru mikill uppgangstími. Atvinnuástand var
gott og íslendingar sóttu í betur launuð störf á meðan erfiðlega gekk
að manna óvinsælli störf. Til að mynda fækkaði svo mjög í íslensku
vinnukvennastéttinni að heldri menn fengu erlendar stúlkur til starfans.8
Astandið var þó hvað verst til sveita og því var losað um hömlur á
innflutningi útlendinga til að anna eftirspum eftir vinnuafli. Þá fluttust
allmargir Norðurlandabúar til Islands en þeir forðuðust landbúnaðarstörf
vegna bágra launakjara.9
Árið 1947 var ástandið orðið svo slæmt að lögð var fram
þingsályktunartillaga fyrir Búnaðarþing þar sem skorað var á
ríkisstjómina og Alþingi að kanna möguleika á að flytja inn verkafólk til
landbúnaðarstarfa.10 Tveimur ámm síðar lagði atvinnumálaráðuneytið
fram erindi til Búnaðarþings varðandi innflutning á erlendu
verkafólki. Þingið skoraði á ráðuneytið að hraða meðferð málsins.
Landbúnaðarverkafólkið skyldi koma frá Þýskalandi og kaup þess
yrði „nokkuð undir því meðallagi, sem hér gerist innaniands."" Bágt
atvinnu- og efnahagsástand þar í landi olli þvi að hægt var að setja
Þjóðverjum skilyrði sem Norðurlandabúar samþykktu ekki.12
Fyrstu Þjóðverjamir komu til Islands 8. júní 1949. Alls urðu þeir 314
og réðu sig til starfa í landbúnaði til tveggja ára. Þegar ráðningartímanum
lauk vom um 120 þeirra famir úr landi.13 Árið 1951 var því ljóst að
tilraunin hafði ekki tekist sem skyldi enda varð hún síðasta tilraun
íslenskra stjómvalda til að flytja inn á skipulagðan hátt erlent verkafólk
til að stemma stigu við vinnuaflsskorti í landinu. Svipaðar tilraunir
höfðu verið gerðar á ámnum 1896-1906 með misjöfnum árangri.14 Þá
þurfti að manna störfin sem Þjóðverjamir höfðu yfirgefið en um 1950
var einnig farið að bera vemlega á samdrætti í efnahagslífi landsins og
því fylgdi atvinnuleysi. Þetta hefur eflaust haft talsvert að segja um
setningu nýrra laga um atvinnuréttindi útlendinga árið 1951. Lögin
kváðu á um almenn leyfi til að ráða útlendinga til starfa en ráðningunni
vom sett það ströng skilyrði að tryggt þótti að erlendir ríkisborgarar
tækju ekki störf frá íslendingum.
Fmmvarpið var flutt í febrúar 1951 og fylgdi með því greinargerð
sem skýrði frá ástæðum þess að starfsemi útlendinga væri bundin við
sérstök atvinnuleyfi. Ástæðumar vom þær að lögin frá 1927 innihéldu
engin ákvæði um skyldur atvinnurekenda við innflutt starfsfólk.
Fmmvarpshöfundar kvörtuðu yfir útlögðum kostnaði ríkissjóðs við
að flytja erlent vinnuafl úr landi að ráðningartíma loknum og minntust
þeir sérstaklega á þýska landbúnaðarverkafólkið sem þá var að ljúka
ráðningartíma sínum.15 Nýju lögin tryggðu hins vegar að útlendingar,
sem ynnu hér án atvinnuleyfis, yrðu fluttir úr landi án kostnaðar fyrir
ríkissjóð með ákvæðum þess efnis að annaðhvort atvinnurekendur eða
útlendingamir sjálfir skyldu standa straum af kostnaðinum.16 Jafnframt
vom sett enn strangari skilyrði fyrir ráðningu erlends vinnuafls en áður
hafði tíðkast.
Lögin um atvinnuréttindi útlendinga frá 1951 vom að mörgu
leyti svipuð fyrri lögum frá 1927. Flelsta breytingin var þó sú að
félagsmálaráðherra gat veitt atvinnurekanda sérstakt leyfi til að ráða
erlenda ríkisborgara ef eftirspum eftir vinnuafli var meiri en framboð.17
Leyfin vom veitt til eins árs í senn. Þriðja grein laganna frá 1951 greinir
frá þessum atvinnuleyfum og þar segir:
Félagsmálaráðherra veitir atvinnuleyfi samkvæmt
lögum þessum, að fengnum tillögum verkalýðsfélags á
staðnum í hlutaðeigandi starfsgrein, og skulu þau veitt
vinnuveitendum, ef sérstakar ástæður þykja mæla með
því, svo sem ef um erlenda sérfræðinga er að ræða eða
aðra kunnáttumenn, sem ekki verða fengnir innanlands,
eða ef atvinnuvegi landsins skortir vinnuafl, sem ekki er
fáanlegt innanlands.18
Þar að auki er greint frá sjálfstæðum atvinnuleyfum og
atvinnurekstrarleyfum. Sjálfstættatvinnuleyfi skyldi veita útlendingnum
sjálfum en ekki vinnuveitandanum, að ströngum skilyrðum uppfýlltum.
Taka skyldi mið af því hvort vinna hans krefðist þess að hann ynni
störf hjá mörgum aðilum í senn þannig að sækja þyrfti margsinnis um
tímabundið atvinnuleyfi. Einnig skyldi athuga lengd dvalar umsækjanda
á íslandi, hvort hann væri hér heimilisfastur eða kvæntur íslenskri
konu.19 Skilyrðin fyrir sjálfstæðum atvinnuleyfum voru þvi ekki
einungis til hagræðingar heldur var einnig gerð krafa um að viðkomandi
hefði tengsl við land og þjóð og væri hluti af íslensku samfélagi. Slíkar
30 - Sagnir