Morgunblaðið - 21.05.2012, Blaðsíða 12

12 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 21. MAÍ 2012
– FULLT HÚS ÆVINTÝRA
REYKJAVÍK • AKUREYRI
ellingsen.is
PIPA
R\TBW
A
•
SÍA
•
1123
43
VIÐTAL
Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
Vistin í fangelsum utan Vesturlanda,
og raunar sums staðar á Vestur-
löndum einnig, getur verið erfið lífs-
raun, raunar hálfgerð vítisdvöld, eins
og Íslendingur sem þurfti að afplána
dóm í fangelsi í S-Ameríku fékk held-
ur betur að reyna. Í fangelsinu var
föngunum alls ekki séð fyrir nægileg-
um mat og hefði maðurinn ekki notið
styrks frá Íslandi má vera ljóst að
hann hefði soltið. Ástandið í fang-
elsum í Asíu og Afríku, svo dæmi séu
nefnd, mun víða vera með svipuðum
hætti.
Maðurinn hefur ekki sagt sögu
sína opinberlega áður en féllst á að
veita Morgunblaðinu viðtal til að
varpa ljósi á hvernig aðstæður geta
verið í fangelsum ytra. Hann vill ekki
að nafn sitt birtist í fjölmiðlum enda á
hann fjölskyldu hérlendis og hann
vinnur að því að koma aftur undir sig
fótunum. Af þessum sökum er ýms-
um atriðum, sem gætu valdið því að
fólk þekki hann, sleppt úr frásögn-
inni.
Kannist samt sem áður einhver við
manninn, þrátt fyrir þessar var-
úðarráðstafanir, er sá hinn sami vin-
samlegast beðinn um að halda þeim
upplýsingum fyrir sjálfan sig. Opin-
ber birting á nafni mannsins þjónar
engum tilgangi nema að ýfa upp sár.
Maðurinn hefur lengi glímt við
geðræna erfiðleika, eins og hann seg-
ir sjálfur, og kveður sjúkdóm sinn
hafa átt stóran þátt í að hann framdi
brotið. Hann kveðst hafa óskað eftir
að afplána dóminn hérlendis og ætt-
ingjar hans mjög þrýst á um slíkt en
ættingi hans hafi fengið þau svör hjá
embættismanni að öll fangelsi væru
yfirfull og biðlistar eftir því að kom-
ast að.
Eftir að maðurinn var handtekinn
var fyrst farið með hann í nútímalegt
fangelsi á lögreglustöð en þaðan var
hann fluttur í gæsluvarðhaldsfang-
elsi. „Ég get ekki ímyndað mér hve-
nær fangelsið var byggt en það hlýt-
ur að hafa gerst snemma á síðustu
öld. Og því hefur ekkert verið haldið
við síðan. Ég var lokaður inni í klefa
sem var einn metri á lengd en ekki
nema um 60 sentímetrar á breidd.
Setbálkur var hálfa lengd klefans.
Þarna var útilokað að leggjast niður
til svefns. Um kvöldið var hent inn til
mín dýnu sem var svo þvagstæk að
ég setti hana út að dyrum og sat uppi
alla nóttina. Ég var svo tekinn til yf-
irheyrslu daginn eftir, svefn- og nær-
ingarlaus, því ég hafði ekkert fengið
að borða. Í þessum klefa var ég í
þrjár nætur í einangrun,“ segir hann.
„Eftir það var ég fluttur í almenn-
ing í þessu sama fangelsi. Ég giska á
að þar hafi verið um 25 manns af öll-
um hugsanlegum þjóðernum.“ Klef-
inn var þröngur, líklega um 3,5 metr-
ar á breidd og sex metrar á lengd.
„Þarna var eitthvað sem kallaðist sal-
ernisaðstaða, ekki klósett eins og við
þekkjum heldur gat í gólfinu. Og ég
hugsa að það hafi stíflast einhvern
tímann á síðustu öld. Síðan var þvag-
renna – sem var stífluð – og hvort
sem er ekkert vatn til að skola þvag-
inu út. Frá rennunni og þessu gati
rann þvag og saur fram eftir klefa-
gólfinu. Lyktin var eftir því. Menn
lágu í gólfinu í þvaginu og saurnum
og sváfu.“
Bekkir voru meðfram tveimur
veggjum og alls ekki nógu mikið
pláss fyrir alla til að sitja. Hann ýmist
sat á bekkjum eða stóð uppi við vegg.
„Þarna var ég í líklega um fjóra sólar-
hringa. Eini maturinn var hvítt brauð
og einhvers konar súpugutl sem var
ausið í plastmál sem gengu á milli
manna. Allir drukku úr sömu mál-
unum. Stundum fengum við plast-
flöskur undan gosi sem búið var að
skera í sundur. Hreinlæti var ekki
til.“
80 fangar í einum sal
Þarna dvaldi hann í eina viku og
gat nánast ekkert sofið eða matast.
Hann var þá fluttur í annað fang-
elsi þar sem hann var í á annað ár og
afplánaði stærstan hluta dómsins þar.
Þetta fangelsi var álíka gamalt og hið
fyrra, málning alls staðar tekin að
flagna af veggjum og mikil óhreinindi
úti um allt. Bekkir og borð voru úr
járni sem var svo ryðgað að menn
urðu að gæta að því hvar þeir settust,
annar áttu þeir á hættu að fara í
gegnum járnið og niður á gólf.
„Við vorum 80 saman í einum sal.
Kojur voru með langveggjunum. Um
45 sentímetrar voru á milli kojanna
og þær voru um 70 sentímetra breið-
ar og um 180 sentímetra langar. Á
bak við kojurnar voru hillur fyrir per-
sónulega muni, til að geyma fatnað og
matvæli.“
Í salnum voru tíu gashellur, þar af
átta virkar. Þarna þurftu 80 manns
að elda matinn sem var borinn inn í
salinn einu sinni á dag. Þetta var allt-
af nautakjöt sem rúmaðist í boxi sem
var 30 sentímetrar á hæð og 15 sentí-
metrar á breidd og lengd. Þetta var
mest fita, bein og sinar. Svo var eitt
langlokubrauð á mann.“
Sjóða þurfti kjötið í um þrjá tíma
áður en hægt var að borða það en
menn söfnuðust í nokkra hópa og eld-
uðu saman. Í raun var skammturinn
stærri en Mexíkóarnir í fangelsinu,
sem mynduðu einskonar mafíu, stálu
bestu bitunum áður en skammturinn
var borinn inn og seldu síðan föng-
unum. Gjaldmiðillinn var símakort
sem fengust í fangelsinu. „Ég átti
aldrei viðskipti við þá,“ segir hann.
Einu sinni í viku fengu fangarnir
grænmeti, 3 kartöflur, 3-4 gulrætur
og álíka af lauk. „Það var allur græn-
metisskammturinn. Þarna fór hitinn í
yfir 40 gráður og grænmeti og kjöt
geymdist ekki. Á þessum 16 mán-
uðum léttist ég úr 93 kílóum í 68 kíló.
Og heilsu minni hrakaði mjög,“ segir
hann. Þetta átti bæði við um andlega
og líkamlega heilsu.
Hver og einn varð að leggja til sín
eldunaráhöld og matarílát og þau var
hægt að kaupa í verslun fangelsisins.
Maðurinn segir að strax hafi komið í
ljós að ræðismaður Íslands á staðn-
um væri hinn mesti sómamaður.
Hann útvegaði honum áhöldin, fatnað
og peninga sem hann lagði inn á við-
skiptareikning í fangelsisversluninni
til að hann gæti keypt matvæli og
fleira. „Það var helst að kaupa egg,
þau geymdust og þau héldu í mér líf-
inu,“ segir hann. Á tímabili borðaði
hann allt að sex egg á dag. Fangelsið
skaffaði eina klósettpappírsrúllu á
mánuði en hún dugði skammt, ekki
síst vegna þess að allan þann tíma
sem maðurinn var í fangelsinu var
hann með stöðugan niðurgang.
Á meðan hann afplánaði dóminn
gekk honum misjafnlega að fá fé frá
Íslandi en ávallt hljóp ræðismaðurinn
undir bagga og alls lagði hann út tæp-
lega 400.000 krónur úr sínum eigin
vasa. „Ég er að vinna í að leysa það
mál,“ segir maðurinn.
Yngsti fanginn var 12 ára
Læknisaðstoð í fangelsinu var af
skornum skammti. „Það kom læknir
einu sinni í viku, það var alveg sama
hvað var að mönnum, hann gaf þeim
alltaf íbúfen. Við kölluðum hann dr.
íbúfen,“ segir maðurinn. Hreinlæt-
isaðstæðan var skárri, sex göt í gólf-
inu og tvær sturtur. Í sex mánuði var
reyndar vatnslaust og þá var vatni
sprautað ofan í tunnur og það notuðu
menn til að þvo sér, baðast og drekka.
Fangarnir voru á öllum aldri og
alls afplánaði hann með föngum af
um 40 þjóðernum. Sá yngsti var 12
ára drengur frá Síerra Leóne sem
sagðist hafa komið til S-Ameríku sem
laumufarþegi frá Afríku. Hann hafði
lagt upp ásamt fjórum félögum sínum
en þrír létust á leiðinni. „Hann vissi
fæðingarár sitt en ekki hvað hann var
gamall því hann kunni hvorki að telja
né reikna. Honum var hent inn í hóp-
inn og komið fram við hann eins og
hvern annan.“
Fann danska sálmabók
Margir fanganna voru frá Evrópu
en hann rakst þó ekki á annan Norð-
urlandabúa. „En ég fann Den danske
salmebog sem einhver hafði skilið eft-
ir.“
Ofbeldið í fangelsinu var mikið og
viðvarandi. Hann segir að í fangels-
inu hafi að meðaltali tveir verið
drepnir á dag í klíkustríðum sem
teygðu sig inn fyrir veggi fangels-
isins. Deildin hans var rólegri enda
eingöngu útlendingar vistaðir þar en
átök voru engu að síður tíð. „Ég sá til
dæmis auga stungið úr manni. Flest
átökin sköpuðust vegna fíkniefna-
neyslu en fangaverðirnir báru inn
fíkniefni af öllu tagi og seldu. Það var
reykt krakk, kókaíns neytt. Það var
auðveldara að ná sér í kannabisefni
heldur en tóbak. Ég neytti aldrei
neinna fíkniefna. Sumir notuðu aldrei
nein efni en aðrir voru í daglegri
neyslu.“
Aðrir fangar létu hann þó í friði.
„Ég var svo heppinn að ég lenti í koju
meðal Kólumbíumanna. Og það var
svo einkennilegt að þeir tóku mig
undir sinn verndarvæng. Og ef ein-
hver leyfði sér að hreyta einhverju í
mig, þá voru þeir bara staðnir upp.
Ég veit ekkert af hverju, þetta bara
gerðist.“
Börðu fangana og stálu frá þeim
Hættan stafaði þó ekki síður af
fangavörðum sem komu mjög illa
fram við fangana. „Á kvöldin fór fram
talning á föngum og eftir það náðist
ekki til fangavarða. Það var sama
hvað var hrópað og kallað en þarna
voru háaldraðir menn, hjartveikir.
Einn fékk drep í fót en honum var
ekki sinnt fyrr en taka þurfti af hon-
um fótinn. Ef reynt var að kalla eftir
aðstoð var ekkert svar,“ segir hann.
Reglulega var leitað í fangasalnum.
„Þá var öllu umsnúið, öllu hent saman
tvist og bast og það tók langan tíma
að safna hlutunum sínum saman.
Fangaverðir stálu öllum símakortum,
öllu tóbaki og öllu sem freistaði
þeirra. Ef menn áttu fatnað sem var
merkjavara stálu fangaverðir honum.
Ef ekki var hlaupið við fót og brugðist
við um leið, þá slógu þeir hiklaust
með kylfum. Þarna voru eingöngu út-
lendingar sem skildu ekki alltaf hvað
var verið að segja við þá og þeir voru
lamdir fyrir það.“ Sjálfur var hann
margoft laminn með kylfu fanga-
varða, m.a. í andlit.
Framan af vistinni naut maðurinn
örorkulífeyris frá lífeyrissjóði sínum
og obbinn af þeim greiðslum fór í að
greiða lögfræðikostnað. Einnig not-
aði hann allt sitt sparifé. Þegar hann
hafði verið í fangelsinu í nokkra mán-
uði var á hinn bóginn skrúfað fyrir líf-
eyrinn. Ástæðan var sú að lífeyris-
sjóðurinn greiðir ekki örorkulífeyri til
fanga. Enn hljóp ræðismaðurinn und-
ir bagga og síðan fjölskylda hans og
vinur á Íslandi.
Eftir að hafa dvalið í annað ár í
þessu fangelsi var hann fluttur í
fjórða fangelsið og þar lauk hann af-
plánuninni. „Þar voru 30 saman í
deild og hver hafði sinn klefa. Í öllum
klefum voru salerni og handlaug og
þarna gat maður haldið hreinu og
snyrtilegu í kringum sig. Það var
reyndar ekki annað ráð til að þrífa
salernið en að strá þvottaefni ofan í
það, taka svo klút og láta lúkuna vaða
ofan í til að þrífa. Rúmdýnur voru
löngu ónýtar, maður lá á beru
járninu. Við vorum vaktir milli kl. sjö
og hálfátta en það kom ekki matur
Eldraun í erlendu fangelsi
 Íslendingur léttist úr 93 kg
í 68 kg í fangelsi í S-Ameríku
og heilsu hans hrakaði mjög
 Þvag og saur rann fram
eftir gólfi fangaklefans og þar
lágu fangar og sváfu
 Varð fyrir hrottalegri árás
fangavarða eftir að hafa
kvartað undan vatnsleysi
AFP
Gengjastríð Í einu fangelsanna voru að meðaltali tveir fangar myrtir á dag.
Ríkisstjórn Íslands fól í liðinni viku
utanríkisráðherra og innanríkis-
ráðherra að undirbúa samninga við
önnur ríki um flutning dæmdra
manna og fullnustu refsinga. Sér-
staka áherslu á að leggja á að gera
samninga við ríki sem eru fjarri Ís-
landi og þar sem aðbúnaður fanga
er verulega lakari en tíðkast hér-
lendis. Ráðherrunum var einnig fal-
ið að leita leiða til að auka stuðning
við fanga sem afplána dóma við
ófullnægjandi aðstæður.
Samkvæmt upplýsingum utan-
ríkisráðuneytisins afplána tíu Ís-
lendingar nú dóma eða eru í gæslu-
varðhaldi erlendis, þar af þrír í
löndum sem með sanni teljast
fjarri Íslandi, þ.e. í Brasilíu, Perú og
Taílandi. Tveir eru í farbanni eða á
reynslulausn. Af þessum 12 Íslend-
ingum hafa 9 hlotið fullnaðardóma,
frá 16 mánaða fangelsi til 20 ára
fangelsis. Ellefu komust í kast við
lögin vegna fíkniefnabrota, einn
vegna ofbeldisbrots.
Undirbúa samninga við önnur
ríki um fangaflutninga
TÍU ÍSLENDINGAR SITJA Í FANGELSUM ERLENDIS