Morgunblaðið - Sunnudagur - 18.11.2012, Blaðsíða 45

skrif en þegar þau fjalla um menn sem viðkomandi
þekkir ekki persónulega. Þá þykir viðkomandi ekkert
að.
Í slíkum samtölum koma iðulega fram upplýsingar
sem gætu staðið undir frétt. En það væri beinlínis
ódrengileg brigð gagnvart viðmælandanum að nota
samtöl sem eru í trúnaði eða hafa trúnaðarbrag með
þeim hætti. Þeir sem ekki átta sig á því ættu ekki að
koma nálægt blaðamennsku. Þótt samtöl við ritstjóra
blaðs fari fram í tveggja manna tali eða í trúnaðar-
samtölum fleiri hafa slík samtöl ekki þar með breyst í
samsæri gegn einhverjum. Fullyrðingar sem gefa
slíkt til kynna eru fáfengilegar.
Iðulega koma menn á fund ritstjóra (og annarra á
ritstjórn) með efni sem virðist vera eftirsóknarvert
fyrir blað. Það gæti „skúbbað“, sem sumum þykir
eftirsóknarverðara en allt annað. En nánari skoðun
sýnir stundum að inn í upplýsingagjöfina vantar, að-
koma þess sem „lekur“ er jafnvel annarleg og verið er
að halda að blaðinu þáttum til að koma höggi á and-
stæðing hvort sem það er í pólitík, viðskiptum eða
öðru. Einhver kynni að segja að blað ætti við slíkar að-
stæður eingöngu að horfa á hvort fréttin myndi vekja
forvitni og hefði gildi sem slík. En blað á ekki að láta
nota sig. Blaðamenn eru því á verði þegar tilfinning
um slíkt grípur þá. Það verður því stundum að flýta
sér hægt, sem er eitt af því erfiðasta sem gerist á þess-
um vígstöðvum. Það getur þýtt að aðrir „skúbbi“ í
staðinn. En það hafa ófáir blaðamenn orðið fegnir að
hafa ekki látið undan „skúbb“-freistingunni.
Hvað hefur blað upp úr öllum
þessum samtölum?
En hvað fær þá forráðamaður blaðs út úr slíkum sam-
tölum annað en að velta sér upp úr sínu eigin meinta
mikilvægi? Og það er miklu meira en blasir við í
fyrstu. Ritstjóri eða fréttahaukur verður mörgum
sinnum hæfari til að sinna sínu starfi vegna þess trún-
aðar sem hann nýtur og þess trúnaðar sem hann sýnir,
þegar það á við. Upplýsingarnar koma flestar að not-
um í starfi hans og flestar miklu fyrr en síðar. Jafnvel
þótt mál sem við hann eru rædd í trúnaði séu ekki birt-
ingartæk á því augnabliki er þekkingin sem byggst
hefur upp á málinu þýðingarmikil og nýtist vel þegar
rétt þroskastig þess hefur náðst. Hin miklu tengsl for-
ráðamanna ritstjórnar, einnig trúnaðartengsl við ólíkt
fólk í þjóðfélaginu, eru einnig ómetanleg þegar kanna
þarf með hraði hvort mál sem er til meðferðar á fjöl-
miðli sé eins og það sýnist. Aðili „úti í bæ“ sem vanist
hefur því að geta treyst orðum viðmælanda síns á
blaðinu veitir þá gjarnan ómetanlegar upplýsingar,
leiðréttingar eða athugasemdir.
En ritstjórar og fréttamenn
sem gerendur?
En á þetta einnig við þegar að ritstjórar eru sjálfir „á
kafi“ í atburðarás og ákvörðunum eins og kemur fram í
bók Styrmis að hafi verið reyndin um suma þætti í
málum sem snertu Sjálfstæðisflokkinn og ekki síst
áhrifamann og síðar formann hans, Geir Hallgríms-
son? Eins og fyrr segir kemur hið þétta samstarf rit-
stjóranna við Geir Hallgrímsson engum á óvart. Fjöl-
skylda hans var jú í hópi stærstu eigenda
Morgunblaðsins og Geir sjálfur stjórnarformaður.
Matthías vitnar í birtum dagbókarbrotum sínum í við-
kvæm samtöl hans og þeirra félaga við Geir. Hið nána
samstarf ritstjóranna og Geirs var alkunnugt. Bréfrit-
ari sagði sjálfur í ræðu sumarið 1978, sem síðar birtist
lítt breytt í bók: „Öllum er kunnugt um það, að mikil og
góð tengsl eru á milli Morgunblaðsins og formanns
Sjálfstæðisflokksins, Geirs Hallgrímssonar. Þeim
tengslum mætti e.t.v. lýsa þannig, að hnerri Morgun-
blaðið, bendi það til, að formaðurinn hafi kvefast.“
Það er því meiriháttar aulaháttur að líta helst svo á
að hin nýja bók Styrmis Gunnarssonar „afhjúpi“ eitt-
hvað í þeim efnum. En einmitt vegna þessarar vel
þekktu staðreyndar er fagnaðarefni að Styrmir Gunn-
arsson skuli skrifa þessa bók. Um fjölmörg efni hefur
hann einstaka stöðu til að bæta efnislega við söguna
sem hann vélar um. Og hann gerir það á sínum for-
sendum og hann felur þær forsendur hvergi. Honum
þykir augljóslega að hallað hafi verið á Geir Hall-
grímsson í umræðunni fram til þessa. Og það er sjálf-
sagt rétt. Að einhverju leyti getur Geir sjálfur hafa átt
nokkra sök á því. Þrátt fyrir greiðan aðgang að Morg-
unblaðinu á sinni tíð var hann ætíð viðkvæmur fyrir því
sambandi, þótt hann mæti ritstjórana og fram-
kvæmdastjórana mikils og liti á þá þrjá sem góða sam-
starfsmenn, en einkum þó nána vini. Geir var einkar
umtalsfrómur maður um andstæðinga sína, jafnvel í
fámennum hópi traustra vina. Spuni nútímastjórnmála
var sem eitur í hans beinum. Leikfléttur, fléttanna
einna vegna, þótti honum vera ógeðfelldar og langt
fyrir neðan sína virðingu að taka þátt í. Maður sem lýt-
ur slíkum leikreglum, af því að hann hefur skömm á
öðru, á auðvitað mikið hrós skilið sem stjórnmálamað-
ur. En í baráttu við þá á þeim vettvangi sem einskis
virða slík sjónarmið og komast upp með það getur slík-
ur maður staðið höllum fæti.
Réttur tími
Nú eru þeir dagar löngu liðnir þegar Geir stóð í sínum
pólitíska slag, sem hann gekk særður frá að lokum,
þrátt fyrir glæsilegan feril lengi vel. Því ættu menn að
geta fagnað bók af því tagi sem Styrmir Gunnarsson
hefur skrifað og gefið út. Forsendur bókarinnar eru
skýrar. Styrmir felur síður en svo hvar hann stóð í því
stríði öllu. Bókin er verðmætari fyrir vikið. Og svo
bréfritari geri nú það sem hann segist varast ætlar
hann að vitna í nýlegt tveggja manna tal þeirra Styrm-
is. Hann sagðist hafa ákveðið að lesa ekki nýútkomna
ævisögu Gunnars Thoroddsens fyrr en eftir að hann
hefði skrifað bókina sína í fyrstu gerð, svo sú bók færi
ekki að stýra sínum skrifum í tiltekinn farveg. Það eins
og annað sýnir hvernig Styrmir vildi nálgast sitt ágæta
verk. Síðar mun gefast tækifæri til að fjalla hér eða
annars staðar um ýmis áhugaverð atriði bókarinnar,
sem öllum þeim sem meta meir innihald en umbúðir
mun þykja fengur að.
Morgunblaðið/RAX
18.11. 2012 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 45