Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Blaðsíða 16

ARNI BERGMANN
allir eru dæmdir til. Uppreisn kom til greina og hún var reynd. í sumum
dystópíum síðari ára eru málalokin sjálf heldur ekki í kolsvörtu m\Tkri.
Konurnar sem takast á við háskalegt karlrembuveldi í Sögii Þemunnar
(1986) eftir Margaret Atwood eiga sér undankomuleið þrátt fyrir allt.
Sögukonan í skáldsögu Pauls Austers hafði í upphafi lýst yfir andófsválja
sínum: „Eg ætla ekki að vera eins og aðrir“ - m.ö.o. hún neitar að leyfa
aðstæðum að breyta sér í „skrýmsli".10 Við það hefur hún staðið - og ef
til vill bjargast hún með fjórum öðrum réttlátum úr Sódómu hinna síð-
ustu hluta.
En í tveggja ára gamalli rússneskri skáldsögu Tatjönu Tolstaju er enn
rækilegar þrengt að sviði vonarinnar en við áður þekktum. Kys gerist 200
árum eftir stórslys sem kallað er Sprengingin. Vettvangur hennar er
eymdarþorp sem risið hefur þar sem Moskva stóð einu sinni. Náttúran
er mjög eitruð og stórslysið hefur valdið ýmsum undrum: Sumir sem
lifðu sprenginguna af eru enn á lífi og eldast ekki - en þó er hægt að
drepa þá. Þeir sem síðar fæddust eru flestir afskræmdir af erfðabreyting-
um. Búskapur er frumstæður, aðalfæðan mýs og hérar og eitthvað sem
enn er ætt úr skógum. Tækni er horfin, prentlist er t.d. gleymd en bæk-
ur handskrifaðar á birkibörk. Eftárlifendur sprengjunnar muna fýrri tíð
en enginn tekur mark á þeim.
Ríkið er þó ekki alveg hrunið þótt flest annað sé horfið. Rússnesk dys-
tópía getur enn ekki án einhverskonar Stalíns verið. Þetta auma litla
samfélag í Kys, einangrað í miðju Rússlandi, lýtur Leiðtoga sem allt veit
- og það er hann sem hefur hugsað allt það sem vita má og samið þau
kvæði sem hann lætur skrifara sína dreifa. I raun og veru eru þetta ljóð
stórskálda Rússlands ffá fýrri tíð, sem hann hefur eignað sér. Um leið
lætur hann leynilögreglu sína, heilsugæslusveitina svonefndu, leita uppi
allar gamlar prentaðar bækur og gera upptækar en drepa eigendurna.
Þetta er bókalaust land eins og framtíðarríkið í Við eftir Zamjatin og í
451 á Fahrenheit eftir Ray Bradbury.
Ungur skrifari, Benedikt að nafni, er kynntur til sögunnar og lesand-
inn gæti ædað að hann væri enn einn hinna „síðustu manna“ í heimi.
Hann hefur ástríðu til bóka, hann á vingott við gamlan kyndara úr hópi
eftirlifenda og hjálpar honum um skeið við að reyna að bjarga minning-
um um liðna tíð og heiðri bókmenntanna. Saman reyna þeir að tálga úr
tré minnisvarða þjóðskáldsins Púshkíns og reisa á sínum gamla stað. Og
10 Sama rit, bls. 11, 20.
*4