Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Blaðsíða 18

ARNI BERGMANN
Það er að segja: Loka þær inni á bókasafni þölskyldunnar sem að lokum
hrifsar til sín öll völd.
Merkilegt reyndar að skilaboð af þessu tagi skuli borin fram í rúss-
neskri skáldsögu, en hvergi hefur trúin á jákvæð áhrif bókmennta verið
sterkari en einmitt í Rússlandi. En gleymum því ekki að Rússland hefur
á síðustu árum orðið hluti af „landi hinna síðustu hluta“ sem Paul Aust-
er lýsir: Hálft hagkerfið hrunið, heilsugæsla og menningarstofnanir
sömuleiðis, vísindi á vonarvöl, glæpafélög valdamikil. I slíku landi eru
vonbrigðin með stórar breytingar og glæsileg áform afar djúptæk. Og
einmitt þar er haft hátt um að „heimspeki vonarinnar“ sé óþörf byrði
sem rússneskar bókmenntir hafi dragnast með alltof lengi og sé nú mál
að kasta henni út í ystu myrkur og horfast af einurð í augu við fólsku
heimsins. Þekktur rithöfundur af yngri kynslóð, Viktor Jerofejev, kemst
svo að orði að hinar nýju rússnesku bókmenntir efist um allt og skilji
ekkert undan: ,Jafnt ást sem börn, trú, kirkju, menningu, fegurð, göfug-
lyndi, móðurhlutværk og alþýðuvisku“. Og hér er reyndar urn annað og
meira að ræða en „efa“. Rússneskar bókmenntir síðari ára hafa ráðist af
heift og „tilhneigingu til helgispjalla“ gegn ofangreindum gildum. Til
þess, segir Jerofejev, að losna undan „blóðlausum afstrakt húmanisma“
og „þrúgandi trú á mannbætandi áhrif bókmennta“. Þetta eru, segir sami
höfundur, „í senn viðbrögð við villimennskunni í rússneskum samtíma
og við alltof áleimum siðaboðskap rússneskra bókmennta11.12
IV
Þessi tvö dæmi verða að nægja að sinni. En spyrja rná að lokum: Hvers
vegna segir skáldsagan skilið við útópíuna, \áð sælueyjarnar góðu, í byrj-
un síðustu aldar og hvers vegna virðast dystópískar skáldsögur sem taka
við sækja æ lengra inn í svartnætti hinnar ítrusm bölsýni?13
Hér er sumpart um vissa verkaskiptingu að ræða. Stjórnmálin og
markaðurinn - og ef til vill raunvísindin - geta ekki án bjartsýni lifað, án
,2 Viktor Jerofejev. Predislovie. Riísskije tvsety zla, Moskva, 1999, bls. 13, 30. Sjá einnig:
Viktor Serdjútsjenko. „Progúlka po sadam rossijskoj slovesnosti". Novyj mír, no. 5,
1995. Mark Lipovetskij. „Rastratnyje strategii ili metamorfozy „tsjernúkhi““. Novyj
mír no. 11, 2000.
13 Sjá m.a. umræðu undir yfirskriftinni „La renaissance de l’utopie" í maíhefti Mag-
azine Literaire árið 2000.