Tímarit Máls og menningar - 01.07.1976, Page 56

Tímarit Máls og menningar
sé snöggtum betri skóli í konungsdyggðum en lénsmanna-drápið. Þegar
að er gáð, er þetta tvenna starf ekki ýkja fjarskylt. Það nægir að rifja upp
Jóhann landlausa:
Af staS til Englands, frændi! farðu á undan!
fyrr en vér komum, skaltu hrista úr skjóðum
ágjarnra klerka; fangelsuðu fé
sleppirðu lausu; fita á friðar-rifjum
skal fóðra þá sem sultur þjakar nú.
(Jóhann landlausi, III, 3)
IX
Hverfum nú í síðasta sinn að líkingu Shakespeares af stiganum mikla.
Ríkarður annar vex með gangi síns harmleiks. A lægri þrepunum er hann
aðeins konungsnafn. Einungis á lokaþrepinu birtist hann sem stór nær-
mynd í harmsögu. Hann hefur fengið mannsandlit sitt afmr. Sviðsmyndir
Ríkarðs þriðja koma í öfugri þeirri röð. Þar er konungurinn, í fyrri helming
leikritsins, sjálft hugvit Vélarinnar Miklu, önnur hönd sögunnar, makkía-
vellskur þjóðhöfðingi. En Shakespeare er hyggnari en höfundur Þjóðhöfð-
ingjans. Þegar Ríkarður gengur upp stigann mikla, verður hann sífellt
minni og minni. Það er rétt eins og Vélin Mikla sé að gleypa hann í sig.
Smám saman verður hann ekki annað en ein af hjóltönnum hennar. Hann
er hætmr að vera böðull, nú er hann fórnardýr, fasmr í hjólunum.
Ríkarður hafði verið að skapa sögu. I hans augum var allur heimurinn
leirmoli sem hann fékk til að móta í höndum sér. Og nú er hann sjáifur
leirmoli, sem einhver annar mótar. Eg hef alltaf dáðst að því í söguleikjun-
um hvað Shakespeare er næmur á það augnablik þegar sagan hrindir hin-
um alvalda drottnara inn í blindgötu; það augnablik þegar sá sem var að
skapa söguna, eða hélt hann væri að því, verður ekki annað en efniviður
hennar. Það augnablik þegar Vélin Mikla gerist ofjarl mannsins sem hefur
sett hana af stað.
I lokaþætti harmleiksins er Ríkarður þriðji ekki annað en nafn á flýj-
andi kóngi. Leikurinn berst af einum vígvellinum á annan. Þeir elta hann.
Hann flýr. Hann verður veikari og veikari. Þeir eru að ná honum. Nú
reynir hann aðeins að forða lífinu.
Hest! hest; mín konungs-krúna fyrir hest!
(Ríkarður þriðji, V, 4)
150