Tímarit Máls og menningar - 01.12.1996, Side 37

greinar 16. kaflans í Húsi skáldsins. Ólafi fínnst vitund sín vera „framandi
eins og herfilegur álagahamur“, og það er einmitt sú skynjun sem er orðuð
svo í kvæðinu:
hver í sínu’ eigin lífi vegvilltur, framandi maður;
og augu vor eru haldin og hjörtu vor trufluð
af hefð og löggrónum vana, að ljúga sjálfan sig dauðan.
Sérkennileg tjáning sálarangistar kemur fram í spurnarhrópinu í lok sögu-
kaflans. Ólafur Kárason hafði áður gert sér grein fyrir því að hann var
tvískiptur maður. Annarsvegar var „frelsishetjan, brjálæðingurinn, illvirk-
inn, hinn skáldlegi maður“, og sál hans eða hjarta ákallar hér þessa helft sjálfs
sín. En þessi helmingur glúpnaði jafnan fyrir hinum sem var „hinn félags-
bundni, kristilegi, leiðinlegi og óskáldlegi maður“.9 Til að losna úr álaga-
hamnum þarf maður að vera frjáls, brjálaður, illur. Getur sá einn verið
hvorttveggja, frjáls og skáldlegur, sem er jafnframt brjálaður og illur? Ólafur
er andstæða þessa. Líf hans og skáldleg hugsun eru bundin meðaumkun og
þjáningu. Þau álög fær hann ekki flúið; þann „hnút hafði hann riðið sér hið
innra. Að brjóta hið ytra form er auðvelt, já leikur einn; að segja sig lausan frá
inntaki lífs síns, það er að vísu hægt á innblásnum stundum, en þegar víman er
runnin af uppgötvar skáldið að raun og vera eru ekki utan við hann, heldur búa
þær í hans eigin vitund óháðar ytri formum, og hvergi nema þar.“10
Að fengnum slíkum örlagadómi er einungis hægt að hvísla „hljótt út í
bláinn: / Hvar?... ó hvar?...“
„framandi maður í sínu eigin lífi“
f upphafi 4. kafla í skáldsögunni Fegurð himinsins, er enn vísað mjög skýrt í
kvæðið Söknuð. í sögunni er verið að lýsa aðstæðum Ólafs Kárasonar; hann
hefur gifst Jarþrúði af meðaumkun og flust til Bervíkur. Fimm ár eru liðin
síðan hann fórnaði tækifærinu til hamingjusamra ásta og aukins frelsis til
ritstarfa.
Hugarástand Ólafs og aðstæður eiga sér samsvörun í örlögum þess ljóð-
mælanda sem tjáir hug sinn og ávarpar sjálfan sig í Söknuði: Umræddur
söguhlutur hljóðar svo í frumútgáfu skáldsögunnar árið 1940:
Svo eru fimm ár liðin með þessum lymskufulla hætti sem tíminn
stelst frá hjartanu, ekki aðeins í sollinum og þysnum, einnig við
hafnlausa vík bak fjöllum, uns maður vaknar spyrjandi af laungum
svefni á dimmri nótt.
TMM 1996:4
35