Tímarit Máls og menningar - 01.03.1997, Blaðsíða 64

LAKIS PROCUIDIS
því hvað orðið „smiðja“ getur verið ferskt, frjósamt og nákvæmt hugtak, og
það er í rauninni jafngamalt listinni. Það var eina leiðin sem mér var enn fær
til að ná verkum Gombrowicz aftur upp á yfirborðið. Orðið „smiðja“ var
dásamlegt orð, fullt af dulúð og yfirnáttúrulegri orku. Þegar ég var búinn að
melta það fylltist ég krafti og fannst ég geta komið auga á það hvað þetta var
frumlegt og mikilvægt verkefni. „Smiðja“ var mér í senn greið leið burt frá
kenningum sem verða til fjarri og stundum gegn ætlun listamannanna og
leið ffá blaðri blaðamanna, blaðri sem þeir halda að sé lýðræðisleg umfjöllun
en er í raun innantómt blaður þar sem tölur og skoðanakannanir koma í
stað listræns gildismats. Semsagt, til að ljúka þessu sögulega yfirliti, þá var
„smiðja“ staður þar sem tvenns konar reynsla skarst í einum punkti: tímarnir
undir handleiðslu Kundera og lestur minn á verkum Gombrowicz.
Á árunum eftir að ég lauk vinnunni við Gombrowicz áttaði ég mig á því að
með því að með því að tengja hugtökin „smiðja“ og „skáldsaga“ gerði ég í
rauninni ekkert annað en að undirstrika þá staðreynd að skáldsagan er
listgrein. Smiðja var því ekki einungis orð sem veitti mér færi á að setja
skáldsöguna alfarið í öndvegi gagnvart því sem um hana er skrifað. Hún var
eitthvað annað og meira: fagurfræðileg hugmynd sem spannaði gervalla
sögu listar skáldsögunnar. Og að það gæti orðið gagnlegt til að eyða þeim
misskilningi sem oft vill loða við skáldsöguna.
Það er auðvelt að staðhæfa að skáldsagan sé listgrein, en það er jafn erfitt
að skilgreina þá listgrein. Menn halda því staðhæfmgunni og láta undir
höfuð leggjast að sanna hana. Og það sem verra er, menn gera erfiðleikana
kosti og lýsa því yfir að skáldsagan geti verið allt og ekkert, þetta sé innihalds-
laus listgrein og að skáldsagnahöfundar séu listamenn sem enga hafi lista-
gyðjuna.
Að vera í „smiðjunni“, lesa verkið ofan í kjölinn, hefur því verið afar
gagnlegt í því skyni að fá fólk til að átta sig á því að skáldsagan er listgrein.
Vitaskuld eru þetta ekki ný sannindi fýrir þá sem skrifa skáldsögur, en smiðjan
getur hjálpað þeim sem stunda bókmenntarýni til að losna út úr ruglinginum
og ná aftur áttum. Ruglingi sem mig langar að gera hér stuttlega grein fyrir.
1. Sháldsagan og bókmenntir
Bókmenntirnar eru ekki listgrein sem slíkar, heldur hugtak sem búið var til
yfir allar greinar orðlistar; bókmenntirnar sem slíkar koma þannig lista-
mönnum minna við en til dæmis uppeldisfræðingum eða sagnfræðingum.
54
TMM 1997:1